XML version dated February 14, 2024. © Douglas R. Parks, Indiana University.

11

Corn Woman and Buffalo Woman

Alfred Morsette

wetatunaaʾiitíštA  natuuxItkawookUxúku  niiNIštaaʾii-  waawaatIhú. 
weneeraanunáhAs. 
tatištaanaasíštoʾ  NIhkuunaa-  ʾiiwaátI  –  naaʾiitUxpakúhtuʾ  niiʾAhnuutAxítIt  –  anuuwehnaa-  raahwaʾá  niikohniíhiʾ  wehnaaraahwaʾá  wehnuútA  wehneetunaáhkUx. 
wituxtaaNIhuúʾU  sáhniš. 

wah  wiiteešútš  NAhkuraaWIhkaʾaáhNA  NAhkuraaʾIhwaawanú  uu  noowituuteéRIt  tanáhaʾ. 
noowitaahkoohaahkaáRIt  koohaahpanítkAt. 
weeNUtčiríkUx  nookuwituutaritšwíʾuʾ  huukaawiraátA. 
noowitiwískaʾ  tinaaríčI  wiináxtš  hee  číkuʾ kaakAxunaahčiwíNIš  nataakuutunaahkUxtatátA  iinaaxaríčI–  nataakuuwaníkA  –  weNAhkuraaNAxwé  číkuʾ aatawiisátA. 
uu  noowiteesščiteéʾa. 
noowiteekaaʾiíšaʾ. 
noowiteewísaʾ  niiʾAhnuuxítAt  niiʾAhnuuxitunaáhkUx. 

wenehkUheešá  štoh  noowitíʾAt. 
noowitiwísAt  niiʾAhnuuteériku  tanáhaʾ  niiʾAhnaaríčI. 
a  noowitUtwiʾúʾ  hunaanapsíniʾ. 
uu  weNAhkuraaNAxwé  aatoohwii-  sátA  iinaaxaríčI  noowitunaačiteeʾá. 
witsakuuniíšAt. 
noowiteekaaʾiíšaʾ. 

wah  štoh  tAheešáʾ. 
–  noowitíʾAt. 
–  weNAhkuuteéRIt  nuukuwitUtwiʾúʾ  skaweéraaʾuʾ  tanáhaʾ  tinaaríčI. 
uu  witiRIhuúʾU. 
noowitiwískaʾ  číkuʾ aatootunaahkUxtatátkA. 
noowiteesščiteéʾa  weNAhkunaačiteeʾaáNA. 
noowiteekaaʾiíšaʾ. 

hawá  –  štoh  –  tAheéšaʾ. 
nootíʾAt. 
nuu  witi-  wísAt. 
a  nuukuwituutaritšwíʾuʾ  hunaahkoohaáhkAt. 
wituhnaathaanáwiʾ  –  iiteérikuʾ  a  tinaaríčI  –  wiiteešútš  NAhkukUxpaahwaahnú  aatAhunaahkUxtatátkA  aateewa-  níkA. 
teesščiteéʾa. 
wah  wetikuunaačiteeʾá. 
teekaaʾiíšaʾ. 
noowitawísaʾ  NAhkuwanú. 

noowitiwískaʾ  čiraátoʾ itáʾAt  niinatoosuuxeerikú  tanáhaʾ. 

inookanawiteéRIt. 
noowitiwísAt. 
wewitireewaawátI. 
noowitaxkUxaáʾA  niiʾAhnuuxaríčI. 
inoowitiiwé. 
noowitiitAhnaáhkUx  –  hawá  tuuhéʾ  –  hawá  uukaríkAt. 
wehnuhnaačiríkUx  noowiteekaaʾiíšaʾ. 

noowituutAhnaaʾiitáWI  –  číkuʾ wekutuutAxítIt. 
–  tatuuNUx-  teeriíʾa  tanáhaʾ  wenakooríčI. 
aa  nootikoohaahpanít  niinaaríčI. 
tikuunaačiteeʾá  nakuwiisátA  niinaaríčI. 
wah  hásI  –  tiíNI  –  wetatuúxAt  na  inooniitAhnaáhkUx  niikohnáʾIt. 
nootiraanaasíhtš  –  iinatAtwaáWI  –  niikohnáʾIt. 

noowitiRAsačipí  kunahUxwaaRUxtiíʾuʾ  kunahUxčitawíʾuʾ  niininaanuhkoóčI  naawaaRUxtiíʾuʾ. 
nootiraáNAt  wehnih-  naačiríkUx. 
aráh  číkuʾ tíʾIt. 
šikaaksiitaakIsiíšuʾ  tiwenaraáhkUx  tiwenatAhnaáhkUx. 

noowitihnaakAxčišwaáWI  tiNAhunuuwaáWI  tanáhaʾ  AxkaáʾA  kanaʾaaxehwáʾA. 
noonuxwá. 
nuxtaNAxáhAt  čiraátoʾ tičé nuutáxtA  weninaaNAx-  wé  wehnihnaasštáWI. 

wah  awiriituukaríkAt  aahnoó číkuʾ kuwituúʾUt. 
noowitiitawá  neéšuʾ  niiʾAhnatAhnaanaríčI. 
wešohniitačiríkUx  kAšiniitaakIsiíšuʾ  –  niikohnáʾIt. 
na  –  wiítA  áxkUx  witiwaákoʾ  koxtiraaʾiiranít. 
čiraátoʾ íta  áxkUx. 
čiraátoʾ tičé nikuuNAhuunúxtA. 
koxteenáxIt. 
nootiraaʾaanúʾ  nakooNAxíkA. 

noowitihkAhíNIt. 
tinaákUx  wiítA  noowitiisAtkUxítIt. 
či  nikiišaáʾA  neščiraánuʾ. 
Axtóh  weteénax. 
noowititakáʾus  wehnáʾA  wehnaákUx. 
čą́ą́  aráh  toohthaané. 
noowitiʾú  haáwaʾ. 
noohnaahnaawaʾú. 

čą́ą́  aráh  číkuʾ tíʾIt. 
tíʾIt  waaníšuʾ. 
hawá  nuxtaNAxáhAt. 

nuuwehnihnaasštáWI  noowitiraneehaása  ničiíšuʾ. 
niikoh-  nuutAxítIt  wehnihneésš  wehnáʾU  ničiíšuʾ. 
wah  noowititinaawaʾú. 
wehnihtAhnáʾU  noowititinaawaʾú. 
naawiRIstaʾaáNA  –  neešiiraahnaanánoʾ  –  niiNIsuúxA  na  nikutsá  niiNIsuúxA  NAhkurooswaawíhA. 
noo-  titkanuučitaʾús. 

wah  nikunoowitsá  wenaawiRIstaʾaáNA  wenakataahkaawaʾá. 
šuxtaahnaaNAhkároʾ  tiwenatoxtaahnaawoóhA. 
na  nikunoowitsá. 
wah–  kanawituxtaačeéʾA  –  noowitiitAhnaanáRIt  wehnehkaawaʾá  niiʾaNUsuúxA  wešohniisuuxaakeéRIt. 
noowititawiiruútIt. 

wah  niiháʾ  nikunoowiteeraanuutáʾ. 
wewitininaa-  woóhu  noowiteeraanuutáʾ  wehninaaNAhkaroóku  ničiíšuʾ  niiwehnaahtakuwaʾá. 
witinaná  ničiíšuʾ. 
uu  witohtAhané. 

wah  –  kaakatuhneesiíšuʾ  –  niikohnuutAxítIt  –  WAhúx  –  šohni-  naaNIšítIt  na  átit  nihwačeehUxuúkuʾ  atikAhunaánuʾ. 
tsu  –  witiičíWI  atikAhunaánuʾ. 
wah  –  taanikuwetatuh-  neesšUxteéhAt  tiwenatunaaʾiítI. 

nawáh–  niiwenunaníWIs  neéšuʾ  –  wah  tinaákUx  wiítA  áxkUx  NAhkuwaaRUxtiíʾU  weNAhkuwiiruutikú  weNAhkUtčiriikawaáWI  tinaáxA  neéšuʾ  noowitiwaákoʾ  naahtakúʾU  aráh  šúxtoʾ  uukawítš  uukawiisápat. 
šuxtAhkAxiínoʾ  tinaáxA  neéšuʾ. 
nootikunaawiʾaánuʾ  tiwaaRUxtíʾ. 
sápat  nooteewiʾaánuʾ  natuuteériku. 

tinaákUx  –  sápat  naahtakúʾU  noowitíroʾ  –  uukawítš. 
noowitiRAhkAxiínoʾ. 
noowitiwitáNIt. 
noowitUtkakUxiriiwaápI. 

noowitíRAt  niitinačiisúhAt  tswaarúxtiʾ. 
noowitiwaákoʾ  wah  wetataraahIšaxčíštA. 
wah  atináʾ  wekutatáʾ. 
wah  tsu  nikiičinaanuúNU. 
parúNIt  NAxkuʾá. 
noowitIhoohaásAt. 
tiiNAhawíʾAt. 

wah  niiwekohniiraawiiʾót  nooWIšitiiteéRIt  sápat. 
šikanawitiitAsiíšuʾ  wehnataʾiwánu. 
Ahnoowiteé-  naʾ. 
šikaakiitAsiíšuʾ  tákuʾ niikóhnoʾ. 

wah  kunahUxwaaRUxtiíʾuʾ  weNAhkuraaNAxwé  wah  šiisuxkáxaʾ–  suúnaaxuʾ  –  tinawanú  čiraátoʾ tačé noʾ  če číkuʾ naáʾ. 
wah  noowitinaawireewaáhAs. 
nooWIšititkáxaʾ. 
teehuúkaʾ  suúnaaxuʾ. 
noowitiwiítIt. 
šikaakiitIsšUxaánuʾ. 

wah–  niikohnuxwanúʾ  –  šeeweniíʾU  –  šeeweNAhuuNUxtáʾU  –  tinaákUx. 
noowitIhuúkAt. 
aa  witiwaákoʾ  haa  tinaákUx  suúnaaxuʾ  natiiNAhtakúʾU  –  nikutuxtoókuʾ  na  –  neeneetiRAhkAxiínoʾ. 
na  neeneetUtwakaraanúʾAt  tatískaʾ  nataakuraahtíRA  šinataakuutísš. 
tsu  atináʾ  wešitataraahIšáxkuʾ  tinaáxU  sápat  wenataawičirikaáwo. 
wah  nikútiʾ. 

tinaákUx  suúnaaxuʾ  noowitiwaákoʾ  wah  tAxiwáhNIš. 
nikutAxíʾ  NAxkUxuuhawiraawaníkA. 
niiNAxwaákA  nikutuúʾUt  tiwenatiína. 
wah  nikuwetatiínaʾ  NAxkuhnaahneésš. 
wah  nikutatíʾ  atináʾ. 
–  wetAxkUhunáx. 
–  tiNAhunásA  nuhnaniWIsú  niinoonakuuraáʾU  nakataahkaawaáhu  weNAhkuraa-  nanookú  neéšuʾ. 
wah–  nikutatiínaʾ  –  tiNAhu-  násA. 
šeeniiwaaRUxtiiNIhuúNU  neešuuteérikuʾ  tineskoóhAt. 
nikutíʾ. 
nikutaroohunaáwaʾ  tinuutakoóčI. 
nikutišiNAxkuraahIšaxkú  nikutíʾ  haáʾAx. 
kutíʾ  haáʾAx. 
atsú  –  nikuneetaraahnáʾA  atináʾ–  nikutatíʾ. 

nawáh–  nikunootiraateéhAt  tinaákUx  –  suúnaaxuʾ  wenataʾiwaawanú. 

wewitiraačeéʾA  niiwekohniiraáʾAt. 
wah  narikaatIhaahtawé  kananaakoosuuwaáhu  wenakuraataawaáhIš  taRAhtšíniʾ  wekananaakUhuhkaawaáhu  wekananaakoosoóhu  noowiti-  waákoʾ  tinaákUx  wenawakaraanawaawanú  noowitiwaákoʾ  tinaákUx  suúnaaxuʾ  číkuʾ koxtanuhnaáka. 
tiweNAheešahIštáNIt  siinó  –  kananaakuusaahtaáhu  –  neešuunuúhAt  tiíNI  neešuhtaahnaaneéhAs. 
niinaakunuhtAhakú  nakUhaakeeriwátAt. 
nakuhnunaneeríkA. 
–  nakuhčeehaaneeríkA. 
–  wah  wetAtkatawiiháxtA. 
wah  –  wetAxkuhnaaʾiitawíštA  –  niikooNAxiniinaanuúkuʾ  neéšuʾ. 
niikohnuutuúčiʾ  niikooNAxtaananookUxuúkuʾ  neéšuʾ  niiNAxiniiNAhnaapiRIhuúNU  koxkuhnaaʾiitáWI. 

wah  nikuwetatuutaaníštA  nuuneetikatawiíʾAt. 
hináxtIt  sinó  kananaakuusaahtaáhu  wiítA  AhnakAxaáhu  AhnaraaʾiitaWIhú  wetAxuhnaahneesiíšuʾ  tinaákUx  suúnaaxuʾ  niiwenawaákA  wewitešweešíštA. 
nakooríčI  šeeweNA-  xiíʾU  niinaakunuhthaáhkUx  nakukuhnaaʾiitawíhA  niikooNAxi-  nihthaáhkUx. 
nikuwetiráʾ  tiwenaátA. 

nikunoowituúta  tinaákUx  suúnaaxuʾ. 
wah  tiihéʾ  tičé NAxinihthaáhkUx. 

taanikutatiniinoosíhuʾ  neštaáka  neštAhkáta  neešooraahkaátit  neškápahAt  na  WAhúx. 

wah  šuuxaakaʾús. 

noowituNAhkateeniiwaápI. 
noowitikatawiíhAt. 

nuu  wituutaaNIštát. 
nootIhuúkAt  niinaakaáWI  NAhkaaWIhíniʾ. 
noowitiwaákoʾ  wah  čiitíʾIš  niihaweéNA  neeširaaʾiitáWI  nakUhaakeeriwátAt  niiwenanuhthawaáWI  nakuhnaaʾeéRIt  niiwenatanuhnaakaáNA. 
wah  nikiisuxtaáka. 

wah  tinaákUx  wiítA  noowiteewakAhuutáʾ  wetAxunaah-  neesiíšuʾ  hináxtIt  nakoótA  niiNAxinihnaahthawaáWI. 
nakUhaakeeriwátAt. 
wah  taanikuwetAxinihnaáʾAt. 

weNAhkoosšawitaRAhtškootIhú  noowitiiríwatAt. 
nootí-  ʾAt  niinaakunuhthaáhkUx. 
na  noowitiiraasštawíkUx  neéšuʾ  niinooNAhkuutuúčI  niiNAhkuxwaákA. 
–  uu  –  witiraatšičiíta. 
na  noowitinaaNAhkároʾ  štoh. 
noowitiraatšičiíta  štoh  ničiíšuʾ  neéšuʾ  nakučituúʾU  na  ničiíšuʾ  weNAhkutAhnáʾU. 

wah  –  nikuwitiwaákoʾ  nikutatíʾ  ničiíšuʾ  –  weNAxkutAh-  noxtáNI. 
tsu  neéšuʾ  weNItkutáWI  nakutAhnaáhkUx  neésuʾ  nikutatíʾ. 
wah  nikutatíʾ  atináʾ  wenataraa-  kiRAxaáhNA. 
nikutiraačítA  wewitinaatičinaawaníkA  wena-  tiína  tinaákUx  wiítA  niiwenikuhnaateewaníkA. 

wah–  tiwehnaahtakuwáʾa  wah  –  suúnaaxuʾ  nooWIši-  tiiteerikUxítIt. 
–  šikaakiitsiíšuʾ  haáwaʾ. 
–  wah  nikuwi-  tuutaánuʾ  kanawitiiwaʾá  tsástš  taakáxtš. 
tsu  ničiíšuʾ  nikuwitiwaawaʾá  WAhúx  niWAharít  nakaá-  nus  WIsuúkaʾ. 
–  kanawitiiwaʾá  –  tsástš. 
wah  uunaákUx  steéšuʾ  neešookatawíʾuʾ  kanawitiiwaʾá  ničiíšuʾ. 
nikuWIšitanuusuxtaaʾúʾ. 

wah  witiraačiteeʾá  tanáhaʾ  weNAhkuRAhkatoorúhkUt  wekanaNAhkuuxunuuwaáWI  teškúNIt  wačéh  weNAh-  kuraaniWAhteeʾaanú. 

noowitiwaákoʾ  tinaákUx  suúnaaxuʾ  wah  nikutatih-  tawíʾaʾ. 
tiNAstawé  tatinihnaatéʾ  ničiíšuʾ  tiNItwaawáʾA  neščiraánuʾ  tiNItwaawáʾA. 
tatiniinaapiRIhuúʾU. 
weneetuhneesiíšuʾ  wetohnaahUhtawiiʾá  tsástš  –  tinaraáčI  –  niinaraapiRIhuúNU. 
–  wah  –  tatskáʾ  čiitíʾIš  šiNAxkukuutAxUhkaráʾU  číkuʾ niinataa-  kunuhnaakaáNA. 

wah  sápat  niiNAhkuriiʾuúxU  xúhtš  witiwiítIt. 
witikareéhAs. 
wah  tiweneéros  xúhtš. 
hawá  uunaákUx. 

noowitiRAhnuúkAt  NAhkaaWIhíniʾ  AhnuuxakAhwaaRUx-  tiíʾU. 
wenehkuwakaraanawaawanú  wenehkuraaWIšUhaaruúsAt  noowitiwaákoʾ  wetaátAt. 
wetaatAxwíʾaxIt. 
niitii-  NUsaakunaakaawaáWI  –  čiitíʾIš  –  NUsaapiraanuúʾA  nuunakatAhkáʾU  kUxIhaáhniniʾ  –  noowitešwíʾaxIt  wehnaátA  –  wehnaátA. 
noowitiwísAt  –  tuuNAhaápI  –  wewitohnaxkaruuwátI. 
noowitiRAhkáx  AhnuuxuwoóčI. 

oopiínuʾ  noowiwiteešúhNIt. 
wah  štoh  noo-  wituúta. 
tuuNAhaápI  hawá  nikunoowituúta  witiwísAt  wewitiNAhkoxkaruuwátI. 
noowiteešUhtAhkáx. 

oopiínuʾ  noowiwiteešúhNIt. 
wah  noowituúta  tuuNAhaápI  tiwísAt  na  niinuutaánu  xUhkaáxuʾ. 

oopiinuʾ  wiwiteešuúNIt  na  niinoo-  tuúta. 
niiʾAhnuuxAxwiʾáxIt  witiwísAt. 
tiwiítIt. 
witinaaWIšUhaaruúsAt. 

witiwaákoʾ  wah  wetatuxkaawaáhAt  tinakaahunaáhkUx. 
naahuunéʾ  wekaakiraáhWA  tanáhaʾ. 
wešiineetsuuxeéRIt  –  atípaʾ  na  –  atíkaʾ. 
wah  wešiineetUtwakuNAsawiítIt  wačéh  niikunakuútA  tanáhaʾ  naakuRAhwiisá  teškúNIt  niitinataraaku-  nuuwaáWI. 
niitiNAstaʾiwanú  tatiniinaa-  piRIhuúʾU  NItkuwaawáʾA  neščiraánuʾ  štípiiʾIt  WAhúx. 

wah  niihaweéNA  čiitíʾIš  wiiteešútš  šiNAxkuunaakAhiráʾU  niinakutakaRAhuniiwaawaʾuúxU  –  čiitíʾIš. 
sinó  –  kananaakuusaah-  taáhu  nakukUxuhkataátA  aninaweeníWIš  nehkureewaa-  watíRA  čiraátoʾ wenaraánaʾ  tanáhaʾ. 

wah  nakitkhaanawiʾoóxIt. 
wah  wetikoowíʾAt. 
wekaakatuh-  nunaaNUhuuNIšáwihAt 

čiitíʾIš  tiihawé. 
noowitiinakAhíroʾ  wah  tinaákUx  nikUšitatiniitsštaáhkA. 
nikutíʾ  awiʾuúxuʾ. 
hawá  uunaákUx. 
hawá  uunaákUx. 
wah  wetAxtAhnaNAhúhtA  nawookaríWIš  tinaweeníWIš. 
sAhkaʾaahníšuʾ  naraáčI  číkuʾ šinaaxkuuteéRIt. 

nawáh  noowitiikUxuhkatáʾAt. 
čiríkU  tanáhaʾ  noowitiRAseéhAt. 
noowitiRAhkAxaahUxítIt  wehnihkA-  xaahú  wekaakuhnaaninoosičiraʾá. 
tiweneekaništaanuúhAt  tanáhaʾ. 

noowitinaaničitawiítIt. 
noowitiRAhkatáʾAt. 
noowitistuuwíRIt. 
tihkawoótIt  tanáhaʾ. 
noo-  witiinakaawačiíta  tsástš. 

atsú  tinaákUx  –  steéšuʾ  –  nikunoowitanuunaapiRIhuúʾU  wehnawaawaʾá  tsásts  taakáxtš  tsu  niiʾAhnaanunuhnaateéʾU  čeésuʾ. 
atsú  tuunaákUx  witiwaawaʾá  neéšuʾ  štípiiʾIt. 

wah  tinaákUx  tanáhaʾ  tsu  tatUtwiʾúʾ  skaweéraaʾuʾ  wehnaatátA. 
nikutatiniinaapiRIhuúʾU  tuuNAhunaanúhAt. 
atsú  tinaákUx  nikutaaʾaáhuʾ  skaweéraaʾuʾ. 
nikutaáʾ. 
nikutatUtwíʾuʾ. 
niikohniiraačíštA  tsu  itaraápo. 
inoošiškuhnaapitaáhAt  tukUšiškutwiʾuu-  rútkA  huukaawiraátA  kaakiraačeéʾA. 
sAhkhaánuʾ  kananakuúʾU  nikUhunáhAs  sAhkhaánuʾ. 

wah  nikunoowetiraateéhAt  tiihéʾ  ništaaʾiitawaaWIhú  tiwenuuNUxtaaniiwaáWIs. 
wah  –  tsu  –  nikutatsuuxItkoókUxuʾ  tiweNItkunaaʾiítI. 
tákuʾ wekanaahniíkUx  nakuhneésšu  nakuhnaaʾiitUxsšú. 
tatištaanaasíštoʾ  NAtkotkawoóku  NIhkuunaaʾiiwaawaátI.