XML version dated February 14, 2024. © Douglas R. Parks, Indiana University.

30

The Origin of the

Hidatsa Crazy Dog Society

Alfred Morsette

wiitatshaánuʾ  –  kUšiteenaaʾiítUx. 
–  tiwenatunaaʾiitštáNI  tatuuxAtkookUxuúkuʾ  wenatsuxkaákUx  kuNAhúx. 
nikutikunuuNUxtaʾít  tsu  niikooNUsuuxuúʾIt  wiitatshaánuʾ  AhnuuxunuuwaáWI  –  AhnuuxIhtakUhunuuwaáWI  –  tiihéʾ  niineetUhkatákUx  aniNAhunaanúʾa. 
niikohniíhiʾ  nikuwi-  tuuxitunaáhkUx  wiitatshaánuʾ. 

wiiteešútš  –  šinikoosštáWI  čiitíʾIš  –  witanuhnaánuʾ  itáhniʾ  na  šáxtiʾ  hiʾáxtiʾ. 
witanuunaaNIhuúʾU  sšúxuʾ. 
WIšitiiNAsíštA  tinaákUx  wiiteešútš  na  AhnuuNIsaNIšé  šinehkutkawaakaroóku  –  kaxkataʾiítuʾ  –  na  wiinaaNUxkaʾiítuʾ. 
witunaahiwá  NAhkuwanú. 

wituxtaanaaNIšuúkuʾ  noowitaahkatáʾAt. 
witiwaákUx  NAhkučitákUx  NAhkureewaawatíRA. 
–  WIšitihkaanúnoʾ. 
–  nooWIšitih-  káxaʾ. 
witIhaakawáʾAs. 
WIšitihkaruhkáʾIt. 
štoh  noowi-  tikatáʾAt  –  weNAhkučitákUx  weNAhkuúkUx  –  weNAhkureewaawatíRA. 
witsakuuniíšAt  noowiteetawiraáʾ. 
na  nikuwituutaánuʾ. 

wah  niikooNAsákuuʾU  wehnačitákUx  noowiteé-  ʾaʾ  kásuʾ. 
noowitiwiítIt  wiináxtš  weeNUtčiríkUx. 

noowitiwaákoʾ  tinaákUx  níkUs  šitikiináʾ  nataakuhnaa-  ʾiitawíhA  –  niikooNUtkaahunaánuʾ  tinakaahunaáhkUx  –  NAhunuu-  waáWI  niininoohaaníčI  wetohnaaNAhíštA  –  tiihéʾ  –  tiši-  naaxakawooruutikú  NAhnunáhtš  AxkaáʾA  wáh  niinooNAhkuúʾU. 
nikuweteenunuunaátoʾ. 
wetohnaaNAhíštA. 
wetaraakuNAhatčíštA  kuúNUx  niinooNAhkuúʾU  wáh  niininoohaaníčI  kananii-  naawiʾiiruhkoóčI. 
wetooNAhWIsAhíštA  iitiNAxtaakítAt. 

wah  šuuxuneehaáNIt. 
nikuwešitikuhnaaʾiitáWI  tiwenatiína  nuuneskoóhAt  níkUs  nakUxuhkaátUx. 
niku-  wešitikuhnaaʾiitáWI  nataakuhnaaʾiitawíhA  NAxkuhneésš. 
wah  witiišuxtaakawíreehAs  tiNAxtaNAhnaanoótA  ačitaánuʾ. 
šuxtaahnaáhWI. 
čiitíʾIš  nakuNAhwiraanuúʾA. 
šuxtaahniš-  karoókuʾ. 
kaakiraačeéʾA  naakuNAhWIsá. 

noowiteehuuwaátaʾ. 
áxkUx  wiiteešútš  noowitiiriwátAt. 
noowititawiraáʾAt. 
witIhaakawáʾAs. 
noowiteesšúnahAs  niišoh-  niisuxtaaʾiitawíhA. 

na  tAheéšaʾ  štoh  noowitiwiítIt  weNAhkučitá-  kUx. 
nuu  –  noowiteewísaʾ. 
níkUs  –  wekuwitíʾ. 

noowitiwaákoʾ  wekaakAxunaaʾít  niinatuxwaákA. 
wah  šuuxičinaanuúna. 
wah  niinatoosuxtaaʾiitawíhA  nakuutAhnaaʾii-  tawíhA  šuuxičinaanuúna. 
štoh  itiína  nookaneešuhnaa-  kaáNA  –  niinatoxtaaʾiitaWIhú  wah  wetaraahnaanunáhAs  –  čituúʾuʾ. 

tinaákUx  wiiteešútš  noowititawiraáʾAt. 
wah  niinuu-  taánu  nootiiNAsšúNAhat  –  weNAhkUhaakawáʾAs  –  čeésuʾ. 

wah  štoh  witAheéšaʾ  nootikatáʾAt  niiʾAhnawii-  tikú  weNAhkučitákUx. 
noowiteéʾaʾ. 
wekuwitíʾ  níkUs. 

noowitiwaákoʾ  wetAxtaanoóxAt. 
tiíNI  nikunoowetiraa-  hatúhkA  tiwenatiína. 
wah  štoh  wekaakatiiNAhíštA  nataakoosšxeeráʾU. 
wah  šuuxičinaanuúʾU  niiwenatuxwaákA. 

tinaákUx  wiiteešútš  noowitiírut  čeewáʾut. 
noowitikataʾús  iiʾAhnotkareewaápI. 
titawiraáʾAt. 
witIhaakawáʾAs. 

noowitiwaákoʾ  atinás  tičé nuúʾUt  aniweNAxii-  sitkáWI  čeewáʾut. 

wewitiwaákoʾ–  heeʾ  wetAxkuWIsxáNIt. 
–  wetatiiraanuu-  waawáNIt  pítkUx. 
tiíNI  nikuwetiraahatúhkA. 
čeewáʾut  tiwenatiisitkáWI  tikoosšuNAhaásuʾ. 
weneškuWIsxáNIt. 

níkUs  tikuhnaaʾiitáWI. 
kásuʾ  tiwaákoʾ  witii-  šuxtaakawíreehAs  tiNAxtAhnaanoótA  ačitaánuʾ  wiitatshaánuʾ. 
wetaraahnaanunahAsíštA  –  nookaneešuhnaakaáNA  –  niiwešinikuhnaa-  ʾiitawíhA  –  nataakuhnaahnaaʾiitawíhA. 
wah–  šuxtaakičinaanuúna. 
parúNIt  šuxtaahnaáhWI. 
čiitíʾIš  nakuNAhwiraanuúʾA. 
wah  šuxtaahniškaroókuʾ. 
wetohnaaNAhíštA  niikooNUtkaahunaánuʾ  tinakaahunuuwaáWI  niinihwirinoosíčI. 
kuwetuNAhwiʾúʾ  niitiNAxtaakitúhkUx. 
–  wetaraakuNAhatčíštA. 
–  wah  nikutatiínaʾ  nataakuhnaaʾiitawíhA. 

níkUs  tuutAhnáʾA  tuuNAhnakunuu-  waáWI  čeésuʾ. 

hiʾáxtiʾ  noowitiWAhtikUxítIt. 
a  nikunoowitIsá  noowitinaáhWI. 
noowituutitUhtaakákUx. 
wah  čiitíʾIš  wewituNAhwiraánuʾ. 
wah  noowitiniškarookUxítIt. 

wewitiituneehaáʾAs. 
witiraaneehaáʾAs  niiNAh-  kuúkUx  niiNAhkukatákUx. 

nawáh  wah  tsu  tuunaakaáWI  xaátš akaánuʾ  tuuhéʾ  tunee-  waákUx  wehnaraahUhtačipiiruútIt. 

sčiRIhtšuneešaánuʾ  noowitiwaákoʾ  wah  tsu  kanaaxtíʾAt  niiweNAxuhnaaNAhwó  anineetúhkUx  –  niiweNAxuhnaaNAhwó  –  iinee-  túhkUx  saNIštaapé. 
tatinihtawéʾ  áxkUx  natsuxkaa-  paatštíRA. 
kutatihnáʾ. 
šuuteéRIt  niRAhkos-  čiísU  nikútiʾ. 
kutatihnáʾ. 

wah  suxtaakuneehaáNIt. 
kooxeeraakawoótIt. 
kooxee-  raahnásIt. 
kutatihnáʾ  wiiteešútš. 
kutiraačítA  kaakátskaʾ  NAtkutawé. 

aa  tsu  wetarinuʾá. 
WIšitihthará. 

tiraaNAxwíʾaxIt  –  kuúNUx  niinooNAhkuúʾU  –  niinihwirinoosíčI  tanáhaʾ. 
tohnaánaʾ  niiʾAhneetunaáhkUx  wiitatshaánuʾ. 
nootipIhuuʾá. 

atsú  tuunaákUx  sčiRIhtšuneešaánuʾ  nootuunuhtapáNIt. 
noowituutuhtaakáhAt. 
witiwísAt  niitineetunaáh-  kUx  wiitatshaánuʾ. 

noowitiwaákoʾ  wah  –  tatiínaʾ  –  číkuʾ nataakunuhnaakaáNA. 
wah  wetohnaánaʾ  niitiNAxtaakítAt. 
kooxeeraačéʾ. 
nawáh–  wah–  tsu–  nikutatiínaʾ  –  číkuʾ nataakuhnaakIštatatoóhAt. 
wah  šištaahnanaʾaáhuʾ  čeewáʾut. 

noowitihkAhíNIt. 
uu  šuxtaakahIhníkuʾ. 

čeewáʾut  –  wenehkuraniWIsá  –  noowitiraaNAhuuNIsku-  kawíʾAt  niitiiʾAhnakáʾIt. 
a  noo  nikuwitíʾIt  niiʾAhniškaroóku. 
wah  tinaroósI  nikuwitihwaaRUxtiiNIhuúʾU. 
AxkiísAt  nuu  nootiwiʾuúhAt. 
tIhuutuNAhkatáWA. 

noowitiRAsaʾuúkUt  kuúNUx  wehnaRAhkatoókUt  niinihwiri-  noosíčI  tanáhaʾ. 
tuuNUhwitaakákUx. 
witiiNAh-  wíRIt. 
wah  –  tsu  –  weWIšitiinapaníkuʾ. 
tsu  tinaákUx  wiítA  naRAhkosčiísU  weNAhkutaátA  niitiʾAhnaakaáWI  akanaanataáʾuʾ  hawá  witiwiináhAt  weNAhkoowaníkA. 

wah  áxkUx  wewituNAhwiʾiíWIs. 
nootikAxaahU-  xítIt  niikóhnoʾ  kuúNUx  a  niikóhnoʾ  wáh  wah  naahuunéʾ  wetatakuraahnuuwaʾá. 
aninataʾaáhNA  nikutúhnaʾ  wenatakuraačé. 
wah  naahuunéʾ  toxtaaNAhkatáhAt  číkuʾ niiʾitanuhnaakaáNA. 
wekaakatakuhnaa-  NAhuNIšáwihAt. 

nootiRAhkatáhAt  kuúNUx  tanáhaʾ  niinooNAhkuúʾU  niinihwirinoosíčI. 

atsú  tinaaríčI  sčiRIhtšuneešaánuʾ  wituhniikawaakároʾ. 
nootuunuuxItpaNItkúx  niiweNAhkoótA. 

tsu  tiwenaRAhWIswó  niinaakaáWI  xaatš akaánuʾ  wehnihwaa-  RUxtiiwaahnú  –  wewitinihnaNAhuunuúku  –  wehniinaNAhwaaruusakú  weNAhkuraʾaanú  –  niišiNIhkuhwaníkA  –  wehniNAhnaahiwaarikú  kunaáʾuʾ  iwitiíkUx  kuúNUx. 
kuNAhúx  witíʾ. 

a  noowitiwáčiʾ  –  wah  nikuwetAxuhnaasíštA. 
–  taatAsíš  tinakaaʾaáhNA  –  sčiRIhtšuneešaánuʾ  nikutuhnáʾA  –  tiwenatakuraa-  kuNAhátkA. 
wah  wetunaawiítIt  inooneeWIsá. 
wah  weši-  tsihkootíštA. 
wah  suxtaakuneeNAhaaNAhuúʾU. 
suuxuneehaáNIt. 
tAxwaaRUxtíʾ. 
tákuʾ niikóhnoʾ  sáhniš  nooneekhaáʾU  wešitsihkootíštA. 

kuúNUx  wewitiíkUx  AhnaRAhwaahú  sčiríhtš. 
noowitiwaákoʾ  kaakíʾ. 
kaakíʾ. 

šeeweniíʾU  –  sčiRIhtšuneešaánuʾ  –  wenuxtAxUhunoóku  či  –  weešaahkúxIt  –  skhuúʾ  –  WAhúx. 
ničiíšuʾ  –  wituh-  nanéš. 
heeʾ  wah  kuNAhúx  tatohnáʾ  tinaákUx  číkuʾ nehkoosškhaása. 
noowituutIškatáWI  WAhúx. 

tsu  tinaákUx  kuúNUx  noowiteeNIšítIt  wehnáʾA  WAhúx. 
noowiteesšuNAhát  niišohniisuxtaaʾiitawíhA. 

hee  Axtóh  naakuhthaneéRA  atíštIt  wetikuwá. 
uu  tákuʾ kaakuxwanúʾ. 
áriišIt  tAxuhnaahnaáNIt  noo-  NAxkuhnaaNAhwó. 
kaakuuNUxtaahé  niiwenaakuhnaaNAhuunuúʾA. 

kuúNUx  –  nikučiišanuhneesiíšuʾ. 
hawá  –  nikuwitíʾ  niišapanikú. 
tsu  weWIšitiitUhčituuʾá. 

tsu  hawá  tačé nóxtA. 
tákuʾ kaakiwanúʾ. 
atíštIt  wetikukaawačiíta. 
kaakAxihthané  WAhúx. 
nikuwitiwaawaakaáhuʾ. 
nawáh  wah  taanikuwituutAxítIt. 

wah  tinaákUx  wešiniitísš  nooWIšiteenuh-  kaáraʾ  sčiríhtš. 
aniišuúxAt. 
tiiháʾ  kaakíʾ NAxkukaa-  ʾaáhNA  Ištóh. 
wah  niišuxtawéʾ  niiNAxuuNUxaakiiWIsú. 

noowiteéʾaʾ  sčiríhtš. 

nikuwitiraačítA  Ahnuxtaatawé  neekakUxpíNUx  NIhkuhnaasštawaáWI  híNAx  xaátš. 

tinaraaʾiitUxtoósI  nikutíʾIt  naaNIščiwákuʾ  nesčíri  xaátš  NIhkuhnaasštawaáWI  paatúh  kana-  naakuRAhWIswaáhu  niitiNAxtaakitUhnaáhkUx  NIhkuraakawaakarookú  híNAx. 
wah  taanikuwitiraačítA  wiitatshaánuʾ–  xoosakhuúnuʾ–  tininaataraʾoohú. 
wah  taanikutiráʾ  naaʾiitUxwiitatshaánuʾ.