XML version dated February 14, 2024. © Douglas R. Parks, Indiana University.
39
Hidatsa and Arikara Relations
Alfred Morsette
| wetatuunaakiiwaatíštA wiitatshaánuʾ tinaraanoótA sáhniš niinapaawaá- kAhu niikohnaraačítA niikuNUsaáhnu. |
| íhUx tatíʾ– sáhniš – na – íhUx neetíʾ– wiitatshaánuʾ. |
| noowitikuRAxáhAt wiitatshaánuʾ NItkutaʾiwaawanú atsú sáhniš NItkutaʾiwanú. |
| neetiriiʾúx sáhniš NItkuwaaWIhtikú. |
| nikuwešitikuRAxAhát atí- kaʾ na atípaʾ kuúNUx kananiiwičeésU. |
| wah tinaraanoótA – wiitatshaánuʾ – tiwehnaaRAsaʾiitIšá nii čiWAhaahwaarúxtiʾ niiwehnunaníWIs Ahnooteh- noxtaánaʾ niitiNAhuukaahaanúhAt niihéʾ niineetUhkatákUx. |
| huukaawiraátA nikuwituuxitUhčitákUx. |
| tiwaawičeéʾIs niinoonitsteéhAt tswaarúxtiʾ. |
| noowitiʾaáhkA iinatskatAhkáʾU iiNAsakUhtáWI. |
| natsú – sáhniš – xuúhuniʾ wituuxitUhnuukaatákUx anuunatskatAhkáʾU. |
| nuukuwituuxitunaáhkUx sáhniš nuuneesawatuúNU tininaataraʾó. |
| noowitiinaNAhkaawiraaniwiítIt – wiitatshaánuʾ – wenooNAhWIs- waʾá psíʾaʾ. |
| noowitiiNAhnoosaNAxkároʾ. |
| noowitiiNAhnitakaáwaahAt. |
| kuNAhúx súxtIt AhnoowiwitiiNAh- weešíNIt AhnaʾaahkaʾiwičeésU číkuʾ niinoonehkuraʾaáNA. |
| wah áxkUx wiiteešútš nootIhaʾuúkUt. |
| číkuʾ tehnuutunaánuʾ – awiriituukaríkAt. |
| – nootiičitaWIhaʾuúkUt niitinaraanoótA sáhniš. |
| nootiwísAt akanaanataáʾuʾ niinuuxakaáWI niinakaruxtoswaáWI. |
| wehneštAhuNAhwiiruutikú witiwaakaáhuʾ he waaxubaá waaxubaá. |
| tinaraanoótA – sáhniš – noowitiwáčiʾ tičé tAxuhnaana- ʾíhkuʾ niinawaákAhu. |
| áxkUx – wiiteešútš tehnuxwákoʾ – wiitatshaánuʾ. |
| čiraátoʾ šuhnaʾít tičé nuhnaanaʾíhkuʾ. |
| noowitíʾAt – tinaaríčI – wiiteešútš AhnawakáʾU wiitatshaánuʾ. |
| tihwískaʾ aatoohnaah- neésš. |
| – tátskaʾ číkuʾ aaxkuhnaapiíʾa. |
| paatúh wetikuraNAhkaawiraaniwiítIt niiNAhnaNAhnaanoótA wiitatshaánuʾ. |
| wetiiNAhnuuwaawaʾá súxtIt kuNAhúx. |
| wewitinakuriwaraaʾaáNA a noowititUtwee- šíNIt iinaʾaahkáWI. |
| wetiiNAhnoosanáxtoʾ wiitatshaánuʾ psíʾaʾ. |
| wah tinaraanoótA sáhniš hee číkuʾ šiNIhkuutaakIš- tatatoóhAt. |
| pakúhtuʾ tehnataraa- NAsaʾiiruutikUxítIt – weneenaakAhtakuraaNUxaánu – wiitatshaánuʾ suúnaaxuʾ. |
| pakúhtuʾ číkuʾ wekutehnaraatawéʾ. |
| nootuhnaanoorúhkUt sáhniš wiiteešútš kanaahniNIštaawiʾiiruhkoóčI. |
| wituNAhwísAt niiwehnaRAxUhuu- naánu. |
| tuuháʾ ananaaWIhíniʾ nooWIšitiiNAhnitakaaruuwaáhAt psíʾaʾ. |
| wenaraanukakoókUt noowitiinuuwáʾAx psíʾaʾ. |
| anuú wešohniiNAhnátA wehnihkawootikú na pítkUx šiNAhkuwaʾuuneéRIt nooWIšitihkoótIt. |
| hawá – áxkUx – witiʾuuneéRit – xaawaarúxtiʾ – weNAhkuunaweétA. |
| ka nuhnaataRAhtščiraʾá wehniináxI. |
| wah áxkUx kuwituuxAxaáʾA čeekarínoʾ. |
| wituuxičitaWIhú kaNAsaaká. |
| witikatiíʾIt xaawaarúxtiʾ. |
| witakaNAhkaskatákUx – xaakaatít. |
| tákuʾ wešiNAhkukootíkA psíʾaʾ noowi- taáNAt. |
| nikuwewituutaánuʾ wehnariteehAxátA Ahnaahnanaahunoóku. |
| wah niiweneetúhkUx NAhtsuutaaká niiháʾ číkuʾ nii- kohniíhiʾ noowitiraáNAt hunaaníniʾ. |
| noowitiwaákoʾ Axtóh noonuxtaáNAt. |
| wešikaakAsiinaNAhuuNIšáwihAt. |
| wehnaraána – wiitatshaánuʾ – noowitiitakAxaahUxítIt. |
| a či weešehčiraahAhkároʾ wiitatshaánuʾ. |
| nuunaákUx wiiteešútš wehnawakáʾU wiitatshaánuʾ wewitunaaʾiíwat niinehkuwačíʾA wiitatshaánuʾ. |
| noowitiwaákoʾ áxkUx wehnaáʾa wiítA tičé noʾ aninaranaáhNA. |
| nooWIšitihnaʾít tičé náʾIt aniNAxinanáʾa. |
| noowitiwaákoʾ tíʾIt pAxIskuúxuʾ. |
| saxtš šiNAxku- kootíkA nootatiraahúnoʾ. |
| noowitiwaákoʾ tičé nuhnaánuʾ. |
| noowitiwaákoʾ aráh kaakatuhneesiíšuʾ. |
| noo nikuwituhnaánuʾ NAsawíʾuʾ na áxkUx wehnariwiíkUx pAxIskuúxuʾ. |
| wah íhUx wešitaatAhnaničíšAt – wiitatshaánuʾ. |
| na – íhUx itaraah- náNAt. |
| wehnihwaawáʾA noowitihkaniwaáhAs. |
| nawáh noowi- tiiNAhnaawaʾú. |
| wetAxkuraahnaničíšAt niiwe- NAxkunuhnaakaáNA weNAxkuunaakiiWIsú. |
| wah tiweneéRIt xaawaarúxtiʾ. |
| noowitiraanuukatawóʾ nii- ʾAhnuxtaanoótA anuuneesawatuúNU tišinihnunaaniita- WIhú. |
| sáhniš nikuwituuxitunaáhkUx. |
| na wiitatshaánuʾ tiíNI wewitinohnuutaáhu nooWIšitiiNIšiiwaatIhú naáNIt. |
| na anináʾU wiítA nooWIšitihnehkUxítIt waaxubaá AhnuxkUxihWIsátA. |
| kuwitiraaxaáʾA kunaáʾuʾ naawaaRUxtiíʾuʾ wiitatshaahníniʾ. |
| wah niiháʾ nikUšitiku- nuuNUxtaaʾít. |
| wah niihéʾ niineetUhpakútkUx wenaRAhčituuʾaáNA táWIt aninuutunaanuúʾA wiitatshaánuʾ káNIt na sáhniš nikunoowitsuusaahnuuxuúkuʾ. |
| sanánat weNAhkuRA- soókUt – nuunakatAhkáʾU – nii sáhniš AhnuuxítAt wiitatshaánuʾ nookanawitiRAsawéʾ. |
| noowitee- raníhIt káNIt weNAhkuRAsawé. |
| wiitatshaánuʾ noowiteenikUxaʾuúkUt. |
| noowitiraanuukatáʾAt anuunatskatAhkáʾU. |
| noowiteeRAhkatawaahUxítIt. |
| nikuwitištaaʾiitawihUxuúkuʾ. |
| AhnoxtAhkaawaahUxúku – sáhniš wenehkuRAhkaahú – AxtáwiʾIš tsu wiitatshaánuʾ kanawitiiNIštaaNUhuniwá. |
| noowiteeraánaʾ niineesuuxaakaratáWI – wenehkuhnaačiríkUx – wenehkuRAhkaáhu nehkuhnaaʾeerikú na nooWIšiteenuhkaráʾ nakuuhUhtaahurúxU. |
| noowitiskukaʾuúkUt niitiʾAhna- káʾIt. |
| hawá noowitiinatAhnanookUxítIt. |
| noowi- tiiNAhnikaruuwátAt. |
| nikuwitištaaNUhkáʾIt wiitatshaánuʾ. |
| tiíNI wenihWIskáʾA aataraahniiʾuúxU naakukaáhu skaná nikuʾaatoohpaaNIšeéRA na nikUšitiiNIšiiwaawásuʾ. |
| wah tiwenaraakoxkhaanaáNA tiwenuxtAxUhúhkUx uxčés wenaRAxUhuunaweétA atípAt xunáNIš noowiteeraánaʾ. |
| noowitiwáčiʾ naáNIt tAxiwáhNIš niiNAxwaákA weNAxWIskáʾA atípAt aasiinawasčituúʾU NIsIhkupAxčituúʾU. |
| tsu tinaraanoótA– wiitatshaánuʾ– číkuʾ noowekaneeniiNIštatatáʾuuhAt. |
| číkuʾ noowekaakiRAsaʾiítIt xunáNIš. |
| wetátskaʾ NAhkuraanátA nuu huukaawiraátA. |
| noo číkuʾ kooxaahnunuuwá niiNAhunaanawaáhAt iinačiiNIhuúNU. |
| wekaakikoowiteéRAt na tatuuNUxtaaniwóʾ wiináxtš nakuku- raanúhA nakuRAsawé xunáNIš. |
| na noowitiwaákoʾ kawikaáʾ nikutatoonaaniwóʾ kaakátskaʾ – nikunakuútA. |
| suúnaaxuʾ – wiiteešútš wetihnaananuuʾiwaáhAt swiitatshaánuʾ. |
| na sáhniš weneenaakIhtakuraawaáʾ wiitatsAhaánuʾ. |
| na hawá kaNIt nikuwenuúʾUt. |
| kaakátskaʾ nikuNAxkuutaáNA. |
| wah táWIt nikuwitoxWIswáʾ atípAt wenaWIskáʾA wiitatshaánuʾ axkuraanúhA. |
| wah kawikaáʾ – nootihwáčiʾ sákaaʾA naaríčI – kanawituhnaawiíʾAt. |
| wah táWIt nikuwituhnaanaánuʾ AhnoxWIswaʾá. |
| nootiwáčiʾ nawáh atípAt neešaánuʾ wetAh- nanikúxtA. |
| číkuʾ iinakuWIskáʾA a neešaánuʾ wetAx- kuhnaaʾiitáWI. |
| na nikunoošitatiroohúnoʾ neešaánuʾ weNAxiniinaákUx wenaraakiRAxaáhNA. |
| wah – tiihéʾ – kooxeéka piirataápoʾIš. |
| kooxiraaNIskuNAhnuúpoʾ Fort Stevenson. |
| waakanítkAt nikutišwačeehUxuúkuʾ. |
| nikuwituxtaa- núʾAt xunáNIš. |
| na wenaRAhčiwátAt na niiháʾ nikunootiraaNIskuNAhnuupooxítIt. |
| tiwenatiniNIštaákUx – atíʾAx – nikutehnuuxIskUh- nuupóʾ wiiteešútš – wehnaʾaánu – wenaRAsáhAt na tišinihtaruuwaʾó hoowáʾAš. |
| nooteeraaníhIt hoowáʾAš šinih- néhku. |
| sananaapIhíniʾ kuwitiraaxaáʾA nuhpaNIšeéRA. |
| nuhpaNIšeéRA nikuWIšitihnaʾíhkuʾ. |
| neeniiwakaʾá wiitatshaánuʾ. |
| číkuʾ šikaakatuxwaaWIhtít anináʾU wiítA Ahnuxwaawanú. |
| neetsuuxeerikUxuúkuʾ hoowáʾAš – niiháʾ – wiitatshaáhkAt. |
| nootiwáčiʾ – wiitatshaáhkAt wenuhnaanaáNU – wenaRAhčituúʾU wiitatshaánuʾ – weneenunuunakaáWI neešaáhkAt – wenaraakaaros- waáWI – čituúʾuʾ hunaánuʾ – niinoonakuuraáʾU cikú naku- raaNAhuupó na šitiniisiinawáʾ na šitiniíta. |
| iinuuxitúhkUx tatuxwanúʾ. |
| tatuxWIswooxuúkuʾ niiháʾ wiitatshaáhkAt. |
| hawá nootiwáčiʾ hiswíkAt. |
| hiswíkAt nikutišwačeehUxuúkuʾ. |
| wah niiháʾ– nikutatsuxteswaáwiš – natuxwaawanú wiináxtš wenikuRAxAhatú. |
| wah aniwenaraatoókut atípAt wenawaákA taaniku- wetAxiniitáxtA. |
| wešitaraakaanunaaNUhúxtA niikohniiraačíštA štáwe – štoswaakaroóku – naakaanuúnuʾ. |
| na niiNAxkuWIskáʾA kooxeeraahnaawaʾuúhuʾ. |
| wah wetaraah- naaNUhíštA xaawaarúxtiʾ šinakukookuraáhNA na aaxaahWIskáʾA taNAhaataaká šitohkookurá iiNAxiniinakaáWI číkuʾ nakUhunaanáʾU číkuʾ niinaakunuunaa- naaríčI WAhúx na ničiíšuʾ. |
| na nakutawé witiraanánoʾ pákUs. |
| tanuunaanáʾA xaawaarúxtiʾ NIhkuwáʾA psíkAt. |
| wah – wituxtaaNIhuúʾU – AhniišAhnaawoóhA xaawaarúxtiʾ. |
| hawá haaNUtkákatkUx witiišaáku witinehkuraawoóhu wewi- tinehkiíhu. |
| nooNAhiínaʾ naakaníkUx čeésuʾ nootiitiiwísAt. |
| hawá haakIšwíʾaʾ hawá hunaahkataruuwanúx weniiNAhnaawoóhA ka ništiiwáʾux. |
| nootiitAh- naaʾiitawihUxítIt. |
| noočinaawaawaníkUx šitihnehkUxuúkuʾ áxkUx saNIštaaká. |
| na witiičitaWIhuuwiraaʾá NAhkuutAh- naaʾiitawaaWIhú – sáhniš – číkuʾ niinakUsiinawá nakUhunaahka- tariwó na nakUhaaNUtkakAtkú. |
| na nakUhaanuNAsačiwaapiinú wenaakunuhnaaNUhnoósI xaawaarúxtiʾ NIhkuwáʾA psíkAt. |
| wah wiitatshaáhkAt wehnawaákA – atípAt – neešaánuʾ tičé kunuutáxtA aaxaWIskáʾA – tiiháʾ– nooʾaatee- wanú – na aaxaWIskáʾA nuu – kuNAxkoótA skaweéraaʾuʾ |
| nootiwáčiʾ sáhniš taakunoxtiraakunuuwá. |
| tinaraanoótA wiitatshaánuʾ kukooxiraáNAt skaweéraaʾuʾ. |
| na káNIt noowitiwáčiʾ tatinihnunaanaapiRIhuúʾU anuunatskatAhkáʾU. |
| tsu nikukoxtiwaawanúʾ anuunakatAhkáʾU. |
| nikunoowitsá – nootiinakAhkawaakarookUxítIt. |
| – wiitatshaánuʾ wehnaRAhwiisátA xuúhuniʾ wiitatshaáhkAt nikuwituxtaanúʾAt. |
| ništaatAharuhkoóčI – noowitiinaakawaatoosítIt – nehkuraa- ʾiitUxtawaʾuutú AhnoxtAhkaawaahUxúku iineetUhpakútkUx. |
| nuuxitUhčituúʾU noowiteeRAhkaahUxítIt piirátš wiitatshaánuʾ. |
| atsú naraaNIhtšíčI noowitihnaasšta- ʾuúkUt. |
| – noowiteeRAhkaawaahUxítIt. |
| witeekaNIhuúʾU akanaanataáʾuʾ wiitatshaánuʾ. |
| witoxtAh- kaawaahUxuúkuʾ akanaanataáʾuʾ wiitatshaánuʾ na káNIt sáhniš na sčiíri. |
| noowitiwaákoʾ wiítA hukós paanaaNIskuúxuʾ. |
| kuwitii- šAhneešaáʾA wiitatshaánuʾ. |
| kaakunaahé niiNAxuhnaakaánu. |
| na šineešuuxAhthará sáhniš šiNAxuuxAhtAharuhkoóčI wenaakuRAhkaáhu. |
| nikuwetAxískaʾ aatootaánu. |
| číkuʾ kanawitiiNAtkoókuʾ. |
| wekuwitUtkUxuhtaRAhtšúʾ AhnaaRAhkaáhu. |
| na noowitiinákot neešaánuʾ wiitatshaánuʾ. |
| šoh- nuxčituúʾU – hukós paanaaNIskuúxuʾ– noowitIhunáhAs. |
| wah tinaákUx – kaakaʾ áskAt – nikuʾaataahneešaáNU wiitatshaánuʾ. |
| šikaneetehniniisuuxIsšwiʾúʾ kaakaʾ áskAt. |
| noowitiwáčiʾ – wah táWIt kooxuhnaánuʾ. |
| – na niiNUstAhka- wiítIt tišinaákUx pítkUx na nikunoo- niʾá – neešaánuʾ. |
| noowitiwáčiʾ nuukiišuxtaahnaáNAt kaakaʾ áskAt nii- šikooNAxinihnaaʾiíwoʾ kaakaʾ áskAt nakúʾU – neešaánuʾ – na tuunakatAhkáʾU sčirí tiRAhčíš tiikištapaʾuuneéRIt. |
| wah – kaakaʾ áskAt – niišohniitAsšwiʾuúʾA uuwekuwitiči- rúxkUx na sčirí tiRAhčíš uuwekuwitaNUhwaáRIt haáwaʾ. |
| wah sčirí tiRAhčíš nikuwitanuu- naaNIhuúʾU niiwešohninihnaaʾiíwo niiʾAhnihWIskáʾA axkuraahneešaáNU. |
| noowitunaačiteeʾá kaakaʾ áskAt na noowitiwaraahaána. |
| wah číkuʾ nuukunox- taáNAt. |
| noowititaawátAt wiitatshaánuʾ. |
| aniihéʾ waahuukaahaánuʾ anuunats- katAhkáʾU – nikuwituuxitúhkUx – wiitatshaánuʾ nihnaanéhku aahkawiRAhkatá. |
| wituxtaačeéʾA AhnuxtaanoótA. |
| kaakaʾ áskAt nikuwetiiNAhneešaáʾA. |
| a noowiteeraawísaʾ naaxíhUx. |
| hawá číkuʾ kaNAhunuuwaawikáʾIt AxkaáʾA NAhnunáhtš. |
| noowewitiitaNA- sáʾUx kaakaʾ áskAt nuuxakiRAxaáhNA. |
| nikUšitiisuxtehkUxuúkuʾ xóška. |
| wah tákuʾ kaakuhneesiíšuʾ niikohnaraaxaáʾA. |
| atsú nihwačeehUxuúkuʾ kuwitiraaxaáʾA aahnoonakoótA tákuʾ kanaNIhkutawiíšA. |
| – aahnoo- tíʾAt niinakuuwó. |
| nikutišwaawačeehUxuúkuʾ niikohnaraaxaáʾA wiitatshaánuʾ. |
| kaneetehnihneesiíšuʾ haáwaʾ kananiiraaNIhtšíčI tíNI tiweNAhunuuwaáWI. |
| tsu napakuhtíčI naraaNIhtšíčI nikutehnišwačeehUxuúkuʾ xóška naapakúhtuʾ AhnoonakoótA niinakoótA atsú tíʾAt. |
| hawá atípAt noowitiwaákoʾ Axtóh tíʾ naakuraána uunaraanoótA. |
| noowitištaaʾiitUxkawáNIt aaxinaána. |
| na neešaánuʾ AhnatanuuNUxtaákUx tiihéʾ– noowituutakaxtawíʾIš – xunáNIš – tiihéʾ– itUhtaáwe. |
| piirátš witi- raanukawá haaNUhnaaNAsúx saapiraaniwóx tsu naraaNIhtšíčI witaRAsatatáʾ niikohnuuxawé nuuwena- raána – wiitatshaáhkAt – niiwenuuxitúhkUx neešaánuʾ wenuuxitUhníkUx. |
| na nikunoowi- tiinitúnoʾ AhnoóčI xóška. |
| a tiwenatsuxkaákUx sápat wewitíʾ piiráʾuʾ. |
| wah taanikutatuuxItkookUxuúkuʾ. |
| nuunaraanawáNA kaakeenunuusuxtaateékuʾ weNIhkuu- tAhnáʾIt xóška. |
| tíNI weneenunuhnaaʾiitUxtéʾ. |
| awít witišwaraahaanaanuuxuúkuʾ. |
| wah taanikutatuutItkookUxúʾ. |
| wah sáhniš číkuʾ AhnoošikaakuxtAxUhúnoʾ atípAt šiništAxUhuhkaroóku atípAt. |
| waaxtóh kaaki- raáNIš Axtóh nootateeraačešwaahnúʾ AhnunaaʾiiwaátI. |
| áriišIt sanánat nikutíʾIt šiniišakawootíkA saNIštaaká niiháʾ– Fort Rice – nohniinaakitUhwirítkA. |
| sáhniš číkuʾ AhnookaakUsuúsa. |
| weNAhkuraataraʾó naawinaaʾiíwat – witoonaawé sáhniš – kanawituu- NUxiwá. |
| nawáh nikunoowetiiraaʾiitúxAt. |