XML version dated February 14, 2024. © Douglas R. Parks, Indiana University.

42

The Custer Expedition

Alfred Morsette

wekoxtuuNUxUhuuniíwat  –  xunáNIš  tiihéʾ  –  weh-  naraaninátA  itUhtaáwe. 
itUhtaáwe  tuuháʾ  niiNAhuu-  katAhuúNU  –  niineétAt  –  wiísuʾ  sAhaánuʾ  iinooNUxkUxkAhaáhkUx  niiwenaraaNAxwíʾaxIt  uxčés  wehnaakiRAxkawátAt  xunáNIš. 
niihéʾ  piʾaapaáxuʾ  nikuwituxtaanúʾAt  xunáNIš. 
niihéʾ  nikuwewitiraaNAxwíʾaxIt. 
uxčés  nikuweteekiRAxkawátAt  –  naawiinakuúnuʾ  –  wehnaWIskáʾA  sanánat  aataraaphihnáʾU  Ahnuuxačeewaahú  saNIštaaká  niitiNAhunaanoótA  hunaanapsíniʾ. 

nikuwituxtsawéʾ  sáhniš. 
AhnuxtaanátA  wituxtaa-  NIhuúʾU  sáhNIš. 
witsuxtaánuʾ  NAsawíʾuʾ. 

aniwehnaraaNAxwiʾáxIt  aniweNAhunaanoótA  hunaanapsíniʾ  aniwenatuxtaataraʾó  –  wiísuʾ  sAhaánuʾ  nuu  –  hunaahkoohaáh-  kAt  anuú  wenaraanátA  nootiRAhkaʾiíšAt  waakatítkAt. 
niiʾAhnawaaNAhkatisteewaáhAt  noowitiwáčiʾ  teenikutIhunaa-  NIsanaáxIt. 
–  nooNAhiínaʾ  toxtaapóʾ. 
–  kaakunaáhe  tiiháʾ.–  tIhunaahčiteéʾIt. 
–  kaakíʾ nataakuraaNAsariiwaatátA. 
tsu  tuukiitoosuxtaahNAhwiʾuuxítIt  skaweéraaʾuʾ. 

wah  na  nikutatuuxItkawookUxuúkuʾ  weNIhkuunaaʾiit-  Ihú  –  šeeniíčI  niiʾAhnuxtsaweekoóčI  –  sáhniš  niiNIštaaʾiiwaátI  weNItkuunaakItkoóku  weNIhkuunaaʾiiwaátI. 

aniiháʾ  waakatítkAt  nootiRAhwísAt. 
niikohnux-  taáʾAt  –  weNAhkuraanoótA  xunáNIš  niihéʾ  –  wiiteešútš  NAhkUhunuuwaáWI  WIšitiisuxtaʾíhkuʾ  kuuNUxsaNAxwáhAt. 
wituuxuuNAxaaničíWI  haáwaʾ  tsu  kaneeneetutuuNAxaaNAsiíšuʾ. 
wituxčiikaahIhníkuʾ  xaawaarúxtiʾ  hináxtIt. 
noowititsa-  waapísuʾ  niiʾAhnaačiisAhú. 
čipít  nii-  naatskaáhu  noowitiraatsawaapísuʾ. 

noowitiroswaakarookUxítIt. 
noowituhniwá  kanítš  wehnootačiríkUx. 
noowitikatáWI  áxkUx  čiškookúʾuʾ  AhnaraáhNA  hawá  haakaRAhkookúʾuʾ. 
noowitiraatsawaapísuʾ. 

nooteehuúwiraaʾ. 
noowitiwísAt  niiʾAhnaraanoótA  xunáNIš. 
natsú  wiiNAsaríWIš  kanaNIhnaasštáwa  nooWIšitiiteéRIt. 
wehneehuuwiraaʾá  noowitiraatsawaapísuʾ  na  niinuhnaakaRAhkoóčI  naaničitawíʾuʾ. 
hawá  načiškoóčI  noowititsawaapísuʾ. 

noowiteeraánaʾ. 
noowitiwáčiʾ  –  tiče náʾIt  –  tinaroósI. 

na  tiišiiNAstaraʾó  neesiRAhpát  nuuxA-  xaáNU  –  noowitiwaákoʾ  --  saNIštaaká  –  wituxwákoʾ  --  tíʾ  íhUx  sanánat  na  íhUx  sáhniš  --  kananiiraanaáNIš  piirata-  riíNAt. 
–  noowitiwaákoʾ  –  čukú NAxuxtaanunáx  tinaroósI. 

noowitiwaákoʾ  tuuháʾ  titsá. 
tatskaaʾaá-  huʾ  čipít. 
anuú  woohuunaakaWIhíniʾ  niku-  tatstawiraaʾaáhuʾ. 
nootIharoswá. 
nikutatuxpiná. 

noowitiwaákoʾ  tinaroósI  nikuwitíʾIt  waapIsštaapi-  RIhú. 
tinaaríčI  saNIštaaká  tiwískaʾ  aatoohnaaʾeéRIt  niiʾaNAxuxpinaáhNA. 

na  noowitiraáNAt  xunaáNIš  niikohnuhnaánuʾ. 
noowitiRAhwísAt  –  niiʾAhnaatskaáhu  čipít  –  niiʾAhnux-  čiikaahIhníku  –  xaawaarúxtiʾ  tinaaríčI  wiiteešútš  –  kuuNUxsa-  NAxwáhAt. 
na  noowitiiharoswá. 

noowitihpinaNIšítIt. 
nuu  noowitiraáNAt  noo  čitAhaáhniniʾ. 
nikuwitatstawiraaʾaáhuʾ  tstoóxuʾ. 

noowitiwaákoʾ  uxčés  saNIštaaká  tinaroósI  tiraapi-  RIhuúʾU. 
–  waapIsíšuʾ  tíʾIt. 
–  aa  tiraasštáWIš  tiwe-  NAxtaanúNAx. 
wah  nikuwetAxiniinaahnaatáwiʾ  sáhniš  ačitaánuʾ  tsu  atípAt  kooxanuhnaahnaasštáwa. 

wah  áxkUx  –  witíʾ  –  saNIsahníš  na  –  áxkUx  –  saNIštaaká. 
wah  šiišuxtáNAt  itUhtaáwe  –  tiiháʾ  –  niiwenakaá-  WI  naakAhwičeésU  xunaaNIščitawíʾuʾ  niiwenaraanoótA. 
na  noowitunaniínoʾ  naawinaaʾiíwat. 

a  nooWIšiteewáʾ  šinawaaríčI  nakaWAhaáNU  kuwituuxAxaáʾA  na  uunaaríčI  saNIštaaká  wiiNAsaríWIš  a  nooWIšiteeranáʾ  aninoóčI  waapIsštaapiRIhú. 
nooWIšitiraniwísAt. 

wah  tuuhéʾ  niikohnuutAxiruútIt  kaakatuhneesiíšuʾ. 

wah  tsu  tinaraanoótA  xunáNIš  nootiraáNAt. 
tsu  wetitčiškaRAhwaáWI  niiweeNUsunaahkUxúʾ  niiwešiniWIhúNAx  waapIsíšuʾ. 
noowitiraáNAt  niihéʾ  arikúsuʾ huukaahaah-  čiripásIt. 
nikunoowitiraáNAt. 

tiwehnaraanoótA  natsú  paatúh  wewitineeNAhčituúnoʾ. 
či  wewitišeeNAhčituúnoʾ. 
nikuwitsuuxačitanaánuʾ  nooxiniiwaáNA  weneetunaáhkUx. 
witiituNIhuúʾU  sanánat  weh-  niinakuníkUx  tinaraanoótA  –  xunáNIš  –  niRAhWIsátA. 
wewitiraateehuúʾU  čituúʾuʾ  NIhkukawootíkA. 
nikuweWIši-  tiroohúnoʾ  šeešiniíʾU  šeešineekiRAxaáhNA  xoosakhuúnuʾ  na  skatsUhiínuʾ  na  hukós tiíkUx. 

na  –  xunáNIš  tiwenaraanátA  čituúʾuʾ  –  tinaanuhkáʾIt  tinaakúsuʾ  na  tinaákuʾ  nuhniwaáRA  na  tirištaaNI-  huúʾU. 
witiNAhkookuraná  xaawaarúxtiʾ  na  taNAhaataaká.–  tsu  noowitiraaniráxAt.–  witsuxtaánuʾ  áxkUx   šihUxtaánuʾ wiitáʾuʾ na šíhUx  wenaraaniRAxátA  wenaakiRA-  xaáhNA  uxčés  xaanaaničitáWIš. 
nikutihwačeehUxuúkuʾ. 
witiraaniráxAt  niiʾAhništištanaáhNA  na  tinaákuʾ  –  niiʾAhniinanaáhNA  –  na  niiʾAhninaakaanuunanaáhNA. 
nawáh  noowitiraaníNAt  xunaáNIš  wehnaakiRAxaáhNA. 

na  kuwituuxAxaáʾA  --  tatsuuxeéRIt  --  sákaaʾA  tipAhaáʾAt  na  šohnuxtíRA  wiiteešútš. 
noowiteeríhIt. 

noowitiwaákoʾ  tAtkoótIt  NAhnunáhtš. 
wetAtčiiwaánoʾ  neeniiraaNIhtatatawiíhAt. 
čiitíʾIš  tuhnaánuʾ  sanánat. 
tinaná  xaawaarúxtiʾ. 
tehniNAsaáhpA. 
tehniška-  woótIt  NAhnunáhtš  haáwaʾ. 
taatAsíš  šitikuuteéRIt  šiʾaaxkuuteéRIt. 
noowetiraaNUhtáʾAt. 
nuuwekuti-  raáNAt. 
číkuʾ niikohnaaraánaʾ  kaakatuhneesiíšuʾ. 

wehnaaWIsá  noowitunaaʾít. 
wehnunaaʾiitIhú  atsú  tinaákUx  neesiRAhpát  noowitiniinaaʾít  uxčés. 

hawá  tíNI  –  WIšitiisiráxAt  –  weNAhkunaaʾiitIhú  štoh. 
witiwaákoʾ  sákaaʾA tipAhaáʾAt  kaakatinihnaatéʾ  štoh  nooNAtkunaaʾiitIhú  noowenatiRAhuučitawó. 
wetatsuuxaakeéRIt. 

a  –  tinaákUx  uxčés  –  noowitiwaákoʾ  kooxiraahnaáNAt. 
kooxuhnaánuʾ  tšaápis. 
sákaaʾA tipAhaáʾAt  kooxitawíʾAt  čiraátoʾ xiwáhNIš. 

nikunoowitsá  hináxtIt. 
siinoó  kanawituuxIha-  tawiítIt. 
noowitiihuuniriwátAt  tinaákUx  sákaaʾA tipAhaáʾAt. 
noowitiičitawiítIt  anuú  nootíʾAt. 
nuu  noowitiihUhka-  táʾAt  iinawaaNAhwičeésU. 
aniiháʾ  arikúsuʾ huukaa-  haánuʾ  anuú  noowitiitúnaahkUx. 
kanawituhnaaninoosičiraʾá  nuuhneetunaanoótA. 
naawiíšuʾ  noowitíʾ  aniNAhuukaa-  haanoótA. 

anuú  noowituutUhuunapitaáhAt. 
wewitawísaʾ  atsú  wewitiraáNAt  –  AhnuhnaanuúʾA  –  tšaápis  wiiNAsaríWIš. 
niku-  wituxtawéʾ  neesiRAhpát. 
–  noowitiwaákoʾ  –  Axtóh  wetatuxwísAt  aniweniitúnaahkUx  saNIštAhkúsuʾ. 
číkuʾ niikohnatohnaakaaníštA. 
nooNAhwiíʾa  koxtakuuraakuNAhát. 

noowitiwaákoʾ  tinaaríčI  uxčés  tičé nuhnaanaʾíhkuʾ. 

noowitiwaákoʾ  neesiRAhpát  taanikuwetiwaákoʾ  nooNAhwiíʾa  koxtakuuraakuNAhát. 

noowituhnaanapítaahAt. 
witiwaákoʾ  kooxiraanaáNIš. 
koxteeraapóʾ. 
koxtakuuraaNAxUhuúna. 
koxteeraakároʾ  wakáʾuʾ. 

noowitiwaákoʾ  neesiRAhpát  Axtóh  kaakíʾ NAxkuutaáNA. 
tiraaNIhuúʾU. 
koxtakuuraakuNAhát. 
nootiituNIhuúʾU  aniwenunaaʾiítI  wehnuutaakeéRIt. 

noowitiwaákoʾ  nikukooxuúʾUt  niiNAtkuwaákA. 
tinaákUx  uxčés  nikunoowitiwaákoʾ  niiNAtkuwaákA  nikuwetuutáxtA. 

wah  –  tinaraanoótA  –  áxkUx šihUxtaánuʾ wiitáʾuʾ na šíhUx  nikunoowituNAsaʾuúkUt  wehnaWIskáʾA  aatakaráʾU  wakáʾuʾ. 

tsu  –  sanánat  –  tuuhéʾ  –  pakúhtuʾ  –  či  šeenuutaakeé-  RIt. 
či  wešeenawireehaáʾAs  aniwehnaRAhkataátA  wehnuunaníWIs. 
noowiteeRAhčitawaahUxítIt  nehkurikaahtaʾá. 
noowitiwaákoʾ  –  uxčés  niikohnuhnaánuʾ  –  wenaroósI  hunaaníniʾ  na  xuúhuniʾ  wenaraanoótA  nakupaahuNAhwí-  kUx  –  na  –  xuúhuniʾ  –  wenawaaríčI  –  wenaraanoótA  šitaaxapanikúxtA. 

noowitiwaákoʾ  neesiRAhpát  --  noowituutAhnaaʾiitáWI  sáhniš  –  witiwaákoʾ  nookiišuxtaNAsawiraáʾAt  –  tuuhéʾ. 
číkuʾ aaxuhnaáka  tsu  taakunoxteéRIt. 
wešitatuxtoohUh-  taRAhtštoókuʾ  uxčés. 
kaakatuuxískaʾ  nikunakuútA  atsú  kaneenuhtaRAhtšthuúʾU. 
wah  wetatakuuraakuNAhatčíštA  nooNAhwiíʾa. 
tiraaNIhuúʾU. 

aninaawakhuutaʾaáhuʾ  sanánat  áxkUx. 
tiwaakaáhuʾ  šuxtaahnanaʾuúhAt  niinawaákA  hukós tiíkUx. 
saNIsahníš  wiiteešútš  tiRAsawéʾ. 
–  na číkuʾ kaakiNIštaʾuúkUt. 
na šikaakihkoótIt. 
tsu  saNIštaaká  niinoóčI  xunáNIš. 
nikuwitiwaakaáhuʾ. 

kanawituxtaačeéʾA  wehnohnaanuhčitaʾá. 
wešoh-  niinapaníku  číkuʾ kanawitihnaawiʾiirá.–  wewitiiNAhnaana-  wiruuwíhuʾ. 
–  noowitiinakawoótIt. 
–  wah  WIšitihkoótIt  –  niinihčitawíʾU  –  na  –  íhUx–  noowitiinuuwáʾAx  xunáNIš. 
noowitinikUxpaahwá. 
íhUx  kanawitiiraanunáhAs  íhUx  nihnakawoótIt. 
wah  uxčés  WIšitihkoótIt. 
neesi-  RAhpát  noowitIhunáhAs  na  kuuNUxatuúnuʾ  --  kutehnuuxAxaáʾA  xunaaNIščiripásIt  --  na  uunaákUx  hukostaríkUs  weniihéʾ  nikuwitiraanunáhAs  waahuukaahaánuʾ  AhnaRAxUhúh-  kUx. 
na  wetiraaʾíWA. 

tsu  nátkAt  wewitiwísAt  šeeniirakuuhuúNU  Ahnihti-  naahnanaáhNA  AhnuxtsatataátA  AhnoxtaaNIhuúNU  šeeniiraaNIhuúNU  xunáNIš  AhništinaahnanaáhNA. 

wah  niiháʾ  nikuwitiiraaniwáNIt. 
nikuwituxtaateehuúʾU  AhniRAhčituuʾaáNA  –  tuuhéʾ  –  nikuwitoxtaanaáhu  hunaa-  napsíniʾ. 
skaweéraaʾuʾ  nikuwitoxtaanaáhuʾ  hawá  xunaNI-  štAhkúsuʾ. 
aniihéʾ  atípaʾ  nikuwituxtawéʾ  šhiipiiráʾuʾ. 
wah  tuuháʾ  koohaáhkAt  Ahnaaraána  nátkAt  witiRAhwísat  wehniRAxUhuunaweétA. 

xunáNIš  WIšitinoohuuniričíšAt  uxčés  AhnuuxawiRIhuú-  NU. 
wah  tinaraanoótA  sanánat  noowitiraaNAxwíʾaxIt. 
noowitikawaawáRIt. 
niinehkuxtaána  noowitiraáNAt  weNAhkoohtakutaaweerooʾátA  weNAhkoohtakUhúh-  wo  wehnaRAxUhuunaweétA. 

nawáh  nátkAt  wewitiRAhwísAt  –  niiʾAhnuxtsawé  –  nataraakíčI  haáwaʾ. 
wah  nikuwituxtawéʾ  sčirí tuúNAx. 
wiiNAxtšu-  neešaánuʾ  na  kuuNUxwáhAt  --  wituxtaaNIhuúʾU  --  kuuNUxkanaánuʾ. 
wah  –  nikutíʾIt  nuxtsawé  niihéʾ  –  aniwehna-  RAxUhúhkUx. 
wah  íhUx  wetiRAhčíšIt  sáhniš  wehnaRAhkaaʾiišá. 
noowitiwaákoʾ  aniwenaWIsá  xunaaNIš-  čitawíʾuʾ  wah  šuxtaakaaʾišwóʾ. 
wah  tsu  kukoxtuutAhniraá-  NAt  číkuʾ niiwenaahtakuwáNA. 
naahtAhkuunaakawíhAt. 

atsú  –  noowitiiNAhkaawihUxítIt  –  niiwenaraanunáhAs  xunáNIš  niiwešohnihkawootíkA. 
noowitiiNAhkaawihUxítIt  weniisiinawaákoočI. 

atsú  –  nataraakíčI  –  sáhniš  nooteeRAhkaaʾiíšaʾ  xaáhiniʾ. 

wah  neesiRAhpát  wetIhunáhAs. 
kuuNUxatuúnuʾ  weneehu-  náhAs. 
hukostaríkUs. 

wah  kuuNUxatuúnuʾ  AhnuuxičitáWI  xaawáčiʾ  Ahnaa-  wísaʾ. 
witawísaʾ. 
wekaakawísaʾ  kuuNUxatuúnuʾ. 
anináʾU  –  xaawaarúxtiʾ  niikohnuuxawé  –  wehnaáʾa  čeésuʾ  taanikuWIšitihnunáx. 
noowitihneésiš  AhnuuxičitáwI  kuuNUxatuúnuʾ. 

wah  taanikutatuutAtkookUxuúkuʾ  ništaataruuwaʾoóhu. 
atsú  nakutawé  NIhúhtš  AhtanuunaaʾiitUxičí-  WI. 
wah  uunakuúkUx  AhtanuunaaʾiitUxičíWI. 
nikutatuuNUxAtkookUxuúkuʾ  wáh nuhwakareéRA. 
niku-  tuuNUxtaaʾiitihUxuúkuʾ  na  sčirí tuúNAx  niitiweNAtwaákA.