XML version dated February 14, 2024. © Douglas R. Parks, Indiana University.

47

A Sioux Attack on

Like-A-Fishhook Village

Alfred Morsette

wah  wetatunaaʾiitíštA  tsu  šinikunuuNUxtaaʾii-  waatihUxukú  –  niiʾAhnuutAxítIt  tiiháʾ  –  niiʾAhnuuxitúhkUx  nuxtAhčituúʾU. 
nootiwáčiʾ  sAhkAhaáhniniʾ  sáhniš  AhnuxtaanoótA  wiitatshaánuʾ  na  káNIt  --  ačitaánuʾ  táWIt. 

wah  niikohnaawíriiʾIt  Axtóh  kanatuhneesiíšuʾ  atsú  wetatunaaʾiitíhuʾ  niikohnuutunaánuʾ  awirítkAt. 
wetuutunaánuʾ  wenaawiRIstoóku. 

tuuneetUhwaáhAt  sanánat  paatúh  oopiínuʾ  anuú  naahkaahunaanoótA  nuu  nootiRAhčituuwá  sanánat. 
wah  Axtóh  toosuxtaaNAhwísAt  niitinaraanoótA  ačitaánuʾ  táwIt. 
čituúʾuʾ  toxtaakawoótIt. 
šiisiišakawoótIt. 

wewitiraaʾiítUx. 
noowitiRAhčituuwá  wehnaahtaku-  čituuwaáhNA  nuuneetunaanoótA  sanánat. 

tiwačeehUxuúkuʾ  –  witikaakeenutwakaʾuúʾIt  –  sanánat  tiNAhunuuwaáWI. 
tuuNAhunuuwaáWI  NAhkAxiipáhAt  aahwitihwa-  koočíWI  –  na  tuuNAhunuuwaáWI  hunaanapsíniʾ  –  na  tiihéʾ  tinaraanoótA  waahatUhkákUx  na  niškúsuʾ  na  neetAhkasčiripásIt  niinuuxituníkUx  noowititeenutwa-  kaʾúʾ  atsú  nooNAhiínaʾ  nuuNAhunaanoótA  kutihwakoočiiwaáWI  Ahninaahiwaaxaxkú  sanánat  neetUhwaáhAt. 
tiraaNIhuúʾU  sanánat. 
niinoonakuuxaWIsiihiíʾU  nootIhunuuwá  sanánat. 

wah  noowitinoohúnoʾ  –  naakuNAhWIsá  tiihéʾ  –  nii-  ʾAhnatoxtaakítAt  –  čituúʾuʾ  natakukuraakawootíkA  –  wiitatshaánuʾ  káNIt  –  na  –  sáhniš. 
–  čituúʾuʾ  šiisiišakawoótIt. 
niikohnaraa-  čítA  –  nikuwenihWIskáʾA  aatohnaasaáhNA  –  niikohnuhnaanáʾA. 

wah  –  niikooNAsákuuʾU  –  nooWIšitiitaakeéRIt  sanánat  wehnooNAhčeswaáta  niiʾAhniščiraawiikUxukú  nuuxitUhnoowiisákUx  nuunatskatAhkáʾU. 

noowitohnaanuukaataʾiíšaʾ  –  Ahnuxtsteéhat  –  tswaarúx-  tiʾ  –  wehniinaakitUhwaníku  –  niitineetUhnoowii-  sákUx. 
noowitiRAhkaʾiíšAt. 

wah  niikanaahniiNIštaawiʾiiruhkoóčI  AhnuuxunuuwaáWI  witinehkunuunaahukoósU  witišwačiʾaáhuʾ  noo-  NAsúx. 
noonuuxunuuwá. 
kutiraáNIš  nohnaanuukataʾá  witiitohnaakawiítIt  čeésuʾ. 
noosuxtaanuukatáʾ  áriišIt. 
niikohnihnaanuúʾU  tiwenatakuraakitUhwaawaníkA. 

wah  tsu  nakutawé  kananakuuraawiteeriwó  noowitanaanoorúhkUt  apAhníniʾ. 
wehna-  raanuukataátA  noowitiitaakAsštoohaásAt. 
noowituhnaanuukatáWA. 
–  nooWIšitiiNAhnáʾAx. 
–  nuu  witikaatAhaanúʾAt. 
nuuwitiWIsuúʾU  iiwenuxtaanawáNA  šiniinaakiiwaatIhú  čítUx sAhaánuʾ. 
witiraanuukaaʾuúkUt  čítUx sAhaánuʾ. 
nuukunoowituuNAsaakaáhAt. 

wah  –  nikuwituhnaánuʾ  –  taWIšaápis  aniwenoosuxtaanuukaata-  ʾiišá. 
tiwehnuhnaanuukataátA  nikuwituhnaánuʾ  taWIšaápis  haáwaʾ  wešohniiNAhnaáxI. 

a  či  wešiišeenuutAxáWI  sanánat  niiʾAhnihWIskáʾA  aaxuútA. 
nikuwituxtaateehuúʾU  čituúʾuʾ  nakuraanuukataátA  wiitatshaánuʾ  káNIt  na  sáhniš  čituúʾuʾ  niiraanuuka-  taátA. 
wah  tuuháʾ  niraanuukoókUt  uunahUs-  haanúhAt–  noošiniinaakawíhAt. 
niiháʾ–  NAhuukaawiraátA  nikuwewiwitiníkUx. 
noonuuNIsaakaáhAt. 
nooniinaakáwihAt  na  –  čituúʾuʾ  –  niinakawoótIt. 
–  na  –  noonuhnaanuukatáʾAt. 
wah  niikohnuhnaánuʾ  –  sAhkakúxuʾ  čituúʾuʾ  nooniinakuNAhát. 
wah  nikuwituxtaateehuúʾU. 
nikuwitištoohúnoʾ  sanánat. 

wah  nookaakuutAxítIt  uunariišíNIt. 
noowiteeraníhIt  aniwešohniitAhniraanátA  –  taWIšaápis  AhnuhnaanuúʾA  –  xaá-  hiniʾ  aniwešiniitAhniraanátA. 
witiraanuukaaʾuúkUt  anuú  NAhunaahkatAhkáʾU  niiwewitininíkUx. 

wah  tihtaraanaáʾAs  tinaraanátA. 
tehnuxtawéʾ  wiitatshaánuʾ. 
tehnáʾIt. 
kuuNUxteksaánuʾ  nikuwi-  tuuNUxtaaʾiitihUxuúkuʾ  haáwaʾ.–  witiwaákoʾ–  wenakuhnaanapitaá-  hAt  wenakukuraahwaníkA  štoh  noošitatuuNAhnáʾAx. 

wah  kaaxtAhtšoóRUt  wiítA  nootuxtaahukoóʾUs. 
kaakuuNUx-  taawiʾiiruhkáʾIt. 

witiwaákoʾ  –  kuuNUxteksaánuʾ  –  nikuwetatuunawikatAxá  tiwešinatuuNAhnaáxI  –  aninoóčI  taWIšaápis  –  nuhnaanuúʾA. 
hawá  nikuneetuhnaahnaánuʾ  taWIšaápis. 
aniwenuhnaanuukoókUt  nakatooxUhuunoótA. 
tišwačeehUxuúkuʾ  iinaxkUskaNIhaáhkUx. 
niiháʾ  nikunootoohnaaNIswaátaʾ  witohništíkUx. 
a  niiháʾ  –  nikunootiRAxUhuúna  –  naáNIt  tinaraanoótA  taWIšaápis. 
ka naraaNIhuúʾU. 

wititihkUxawáNIt. 
kaakuneešawíhAx. 
tikiitoxtaa-  NAhkatáʾAt  waahíniʾ. 
wekohnaaRAhwaáʾ  niinataraakíčI. 
tuunakatAhkáʾU  wekohnaaraánaʾ. 

nikuwewitiinaahuníkUx  –  tinawaaríčI  –  nuhnaanuúʾA  taWIšaápis  kuuNUxteksaánuʾ  niiwenatawé. 

nawáh  noowitiwaákoʾ  kuuNUxteksaánuʾ  wiiteešútš  AhnáʾU  sáhniš  šitiisuxtehkUxuúkuʾ  kuúNUx tikaʾiíšAt. 
uu  xaawaarúxtiʾ  witikatariíʾI  AhneečitáWI. 
nootehnaanawi-  ruuwíhuʾ  weNAhkuutUhuuniikaʾiišátA  weNAhkooNAhwaawaníkA. 
tsu  šitiináʾAx. 
kaakíʾ šiNIhkuutuuníkUt. 
kaakíʾ šiNIhkuutunaaWIsátA. 
xaawaarúxtiʾ  tikatariíʾI  neečitáWI. 
sanánat  nootehnoosanaxkároʾ  anináʾU. 

AhkaakiraačeéʾA  áxkUx  neeneewísaʾ. 
xaatareeʾúx  tiičítA. 
–  sáhniš  tíʾ. 
–  tatuhnaʾíhkuʾ  kaakaátš. 
xaatareeʾúx  tiičítA. 
uu  hawá  nikutuúʾUt  tikatariíʾI. 
wešiteeNAhnunuúwa. 

atsú  tinehnaNAhnaáNAt  niikohnaraačítA  axkuraahninuka-  woótIt. 
neeneetuhnaahnaanapítaahAt. 
atsú  tinaaríčI  xaataree-  ʾúx  neečitáWI  naáNIt  Ahnootuutiikaʾišwóʾ  niiNAhunuúWI  sanánat. 
na  xaawaarúxtiʾ  neešinihwaasákuʾ. 
neeneenuxtačeewíʾaʾ  neečitáWI. 
atíštIt  wekaakuuNAxí-  huʾ  wenawaasakúx. 
noowetiRAhpaáʾAt  wešohnihwaa-  sakú  xaawaarúxtiʾ. 

wah  neeniiwaákoʾ  kaxtAhtšoóRUt  tíwat  suxtaaʾiitáWI  tinaaríčI  –  sáhniš  xaawaarúxtiʾ  –  wešitihwaasákuʾ. 
nuxkatáhAt. 
šooxihkoótIt. 

neeneetiwaákoʾ  --  neeneetiwakaraanúʾAt  naaxičitáWI  wešitihwaasákuʾ. 

kaneeteeNUsuxteesiíšuʾ. 
kunohnuúteeRIt. 
neeniihUhtaa-  wátAt. 
kunohniihUhkatáʾAt. 
xaawaarúxtiʾ  neenuutáwi  wehnačiraaWIhú  paátuʾ. 
tinaaríčI  wiiteešútš  neeniihUhtákaahAt. 
–  neeniihUhkatáʾAt. 
–  neeniičitaʾuuneéRIt. 
neenuuNAsaakáhAt  sanánat  wešinihwiraaniwiítIt. 

wah  titaraanaáʾAs  tinaaríčI  wiiteešútš  tinaaríčI  kaakaátš. 
tiinuuwaawáʾAx  wenakooNAhwaawaníkA. 

atsú  –  weneekuunaahnaanawíʾAt  xaawaarúxtiʾ  –  niinatuxtaah-  naaničitáWI. 
wah  čikiišisiniisuuxá  wačéh  tinaaríčI  sáhniš. 

atsú  neečitáWI  xaakaatít  naWIsá  áwit  weneehUhkataátA  xaawaarúxtiʾ  noowitiskatáʾIt  na  nootíʾAt. 
neeniiʾuuneéRIt. 
hawá  neešinihwiraaniwiítIt  anináʾU  sáhniš  kuúNUx tikaʾiíšAt. 

hawá  –  nuuwehnaaraaʾIhwísaʾ  –  áxkUx  wiiteešútš  sáhniš  --  šitiisuxtaʾíhkuʾ  naahané  --  hawá  neešinihwiraa-  niwiítIt. 
a  tihwirinoósiʾ  sáhniš. 

hawá  áxkUx  neeneeraaʾIhwísaʾ  wiiteešútš. 
hawá  nikutuúʾUt  sáhniš  tíʾ. 
watoónaašA  nikUšitiisux-  taʾíhkuʾ  nuxkUxiíʾU  nakutakaaxíku. 

wah  –  kaakuunaNAhuuNIšáwihAt  –  wenaNAhwaaruúsAt  sanánat  tinaraaNIhuúNU. 
xaawaarúxtiʾ  weneekuunaahnaanawíʾAt. 
atíštIt  toxtaapóʾ. 
toxtaNAhkatáhAt. 

wah  kaakuhnaaninoosičiraʾá. 
wah  kohnaaRAhwaáʾ. 

či  siinó  kohnaaraanaáhuʾ  haáwaʾ  sáhniš. 
NIhúxuʾ  nootíʾIt  sáhniš  wiitatshaánuʾ. 
nootatinaah-  naníhIt  taWIšaápis. 

wiiteešútš  kutuuxAxaáʾA  haakariiWAhnaaníkUx  na  NAhkAxiikatít. 
neešiiníhkootIt  tišináʾU  wiitatshaánuʾ. 
wah  tinawaaríčI  táWIt  čiitíʾIš  čituúʾuʾ  tiraanunáhAs  niihéʾ. 

tuuNAhunaanoótA  niiweNAtWIswaawáNA  naahatúhkAt  kaakuhnaaninoosičiraʾá. 
wekaakuúʾUt  niikohniišískaʾ  aatohnaasaáhNA  niiniiNAhčiteeʾá  sanánat. 
tinaraanoótA  wenaRAhWIswáNA  niikohnihnaahukoosuúʾA  nootiiNAhnaačiteeʾá. 
neewitiinihkUxawáNIt  –  sanánat  –  na  neeraaNIhuúʾU  weniinaNAhwaaruúsAt  weniinakawootíkA. 

anináʾU  huunúxAx  kaakaátš  AhnuxtaáhNA  nikuWIšitihkoótIt  anináʾU  wiiteešútš  kaakaátš  AhnuuxA-  xaáNU. 
nawáh  šitehnuxtawéʾ  taróxpa  tišinawaaríčI. 
tišiNAstaraʾó  nikU-  šitehnihkoótIt. 

wah  witsuxtaanuukatáʾAt. 
noowititihkUxawáNIt  saná-  nat. 
aráh  Axtóh  wekaakatakuunaaNAhuuNIšáwihAt. 
na  kaneeniiraaNIhuúʾU  wenatakuuraaNAhwaaruúsAt. 
wenatakuuraaNAh-  katoókUt  kaakiraaNIhuúʾU. 
na  iiraaNIhuúNU  a  čituúʾuʾ  aatakuuraakawoótIt  –  čituúʾuʾ  –  oohnaána  –  niikoh-  nuhnaánuʾ  wekohniinawireehaáʾAs. 
aataraahNAhwii-  sátA  huukaatAhaáhniniʾ  kaakatakuunaaNAhuuNIšaWIháxtA. 

tinaraanoótA  sáhniš  tihwaaRUxtíʾ. 
šinitkAxá  tuunaáhu  tsUhiínuʾ  šinitkAxáhu  wehninaaʾiitawaaWIhú  šinittsUhiihkAxá  kaakatakuunaaNAhuuNIšaWIháxtA. 
koxtakuuraakuuNAhát 

wah  tákuʾ niikukohnaaroohuúʾU  sanánat  sanánat  tinaa-  čitaanoósI  číkuʾ niikohnuutačitanaánuʾ  tákuʾ niikukohnóxta  AhnuuxIskáʾA  –  sáhniš  čituúʾuʾ  aatakawootíkA  –  na  wiitatshaánuʾ  na  –  káNIt  –  wah  –  niikohnáʾAt  –  niikoh-  nuúta  čeésuʾ. 

na  wiiteešútš  witiraanunáhAs. 
tatsuxwaaʾeéRIt  naátU. 
kaakiraačeéʾA  NItkuwaawanú  šinikuusuxtaaʾiitawaawihUxukú. 
iiháʾ  siinó  tiwaákUx. 
iineewaákUx. 
tiwaaNIhuúʾU. 
iiháʾ  nikuwitiʾiínos  sanánat. 
nikuwitičitáros. 
áxkUx  šihUxtaánuʾ  NAsawíʾuʾ na áxkUx  nikuwituhnaánuʾ  AhnuuxIhčitaroósI  na  tuuhéʾ  Ahniškawooruutikú. 

nakutawé  NAhkuwaasakúx  –  na  –  WIšitinikaaʾiíšAt  niiʾAhnuuxitUhwaáhAt. 
niihéʾ  niiweneetúhkUx  wenihwačee-  hu  –  Beulah  niihéʾ  –  nikuwituuxitUhkaátUx  sanánat  AhnuuxunaanoótA. 
nikuwituuxitUhwaáhAt  aniweNUsuxtAhWIsátA. 

wah  kanawituutAxítIt  niiʾAhništoohunáʾU. 
nootiraa-  nunáhAs. 
nikuwituhnaánuʾ  čiitíʾIš  sáhniš  wiiteešútš  –  niiwenaraanunáhAs  –  na  –  pítkUx  –  wiitatshaánuʾ  NAhkAxiikatít  AhnuuxAxaáNU  haakariiWAhnaaníkUx. 

tinaákUx  haakariiWAhnaaníkUx  nikuwitóx  hiʾáxtiʾ  tiíʾAt. 
nooweteeríhIt  sápat  wenuuniíWIs. 
tiíʾAt  –  nooxaanaáNU  –  čituúʾuʾ  –  wetiraanunáhas. 
–  nooweteerí-  hIt  tinaákUx  sápat  wenuuniíWIs. 
nikuwituuxAxaáʾA  wiitatshaánuʾ  haakariiWAhnaaníkUx. 

atsú  tinaákUx–  NAhkAxiikatít–  wiitatshaánuʾ  tehnuuxaana-  níkUx  sáhniš. 
staNAhaakaatít  atípaʾ  nikuwitóx  na  neetAhkaráni. 
kuúNUx kananiikatariíNU  nikutuuxAxaáʾA  haáwaʾ. 
wah  nikuWIšitóx  anináʾU  hiʾáxtiʾ  káNIt  witíʾ. 
atsú  witaáʾ  íhUx  wiitatshaánuʾ  íhUx  káNIt  haáwaʾ. 
nišwačeehUxuúkuʾ  NAhkAxiikatít  kuúNUx  kananiikatariíNU  nikuwitóx  atípaʾ. 
wah  tinaákUx  staNAhaakaatít  nikuwitóx  inástiʾ  kuúNUx kananiikatariíNU. 
Sanishtaaká  his  mother  she  was  theirs  (du). 

wah  taanikutatsuuxItkookUxúʾ  pítkUx  táWIt  NIhku-  naaʾiiwaátI  tinaraaʾiítUx  tiwenatunaaʾiítIhu. 

wah  tinaákUx  kuúNUx tikaʾiíšAt  wetatunaaʾiitíštA  niiʾAhnuutaáNA. 
wah  tinaákUx  wiiteešútš  wituxtaahukoóʾUs  naahnuuxAxaáNU  watoónaašA. 
WIšituxtiraáhuʾ  wiiteešútš. 

wah  taróxpa  weNAhkučeehaáhkUx  wenehkuraakawaakaroóku  na  witeenunuunaakaanunós  taakáxtš  niinooNAhkuúʾU  xaátš  neščiraánuʾ  WAhúx  wenehkuraakawaakaroóku  taróxpa. 

wah  tsu  tišinaákUx  WIšituxwaawanúʾ  iitineetuunoótA. 
hawáh  šiisiiNIšakaakawáʾAs  taróxpa. 

nooWIšitIhuúpA  weWIšitohnuunáWIswo. 
WIšitUtčeehaahtaakárahAt  niiʾAhnaraanoóta  taróxpa. 
nooWIšitičiraahAhkúxIt. 
nooWIšitičiraahanaaWIsítIt. 
šiisiiNIšakaakawáʾAs. 
–  wah  nikuWIšituúta. 
–  wah  nikuwituxtaateehuúʾU. 
nikiišuutaáNA  šuunačiraahAhkúxIt  taróxpa  –  wah  –  nikuwetAxiniitaakaaníštA  niinaraawiitoóčI  naahukoósuʾ  tinaraáčI  číkuʾ nakuutaáNA. 
wewititAxwaakáWA. 
nikutatuuxAtkookUxuúkuʾ. 
wah  tišinaákux  nikuWIšituúta. 

wah  tinaákUx  –  weNAheešá  –  wehnuunačiraahAhkúxIt  wešohnačiraahanikaaʾá  wah  kuúNUx tikaʾiíšAt  suúnaaxuʾ  –  uu  –  wituhné  –  AhnaahtakúʾU  –  hiwaaráNIt. 
nooWIšitohnaánaʾ  –  naakunaánuʾ  –  nakaánus  xuúhuniʾ  niiNAhunaanúʾa  huukaawiraátA  niinuuxitúhkUx  nuuxitUhčituúʾU  šohnaawaʾá. 
kookuríhIt  WIšitIhukákUx. 

uu  witiraaNIhuúʾU  naakunaánuʾ  nakaánus  wešohna-  taráʾU. 
uu  tinaaríčI  xaawaarúxtiʾ  noowewitiisaNAxaánuʾ  AhnačiškataWAhnaáhu. 
nuukuwitireewáʾAt  niišohnoxwaʾá. 

wah  nikunoowitiiraawiiʾót  wehniinaakitUhwaawaníkA  anuunatskatAhkáʾU  wehnoosuxtaanuukaataʾiišá. 

noowitiwaákoʾ  tinaaríčI  kuúNUx tikaʾiíšAt  wah  nataahtakúʾU  –  tatooxAsíštA. 
–  wah  –  tsu  –  taanikuneetuúta  tatuunakaakawáʾAs  taróxpa. 
–  naahukoósuʾ  neéʾIt. 
–  wah  číkuʾ   niiNItkuutaáNA–  kaakíʾ NItkunaaninó. 
wenataahtakúʾU  –  tatoo-  xAsíštA. 
wetatAhuunawaahíštA. 

xaawaarúxtiʾ  noowewitiisaNAxaánuʾ. 
nootikaruúWAt. 
noowituhnaxtanoóʾa. 
noowitiwaákoʾ  tuhnaʾít  xaawaarúxtiʾ  tinaaríčI  hee  tičé nuúʾUt  Ahnoonaakurinó. 
tAxkatariíʾI  na  kaneeneešiwiroóhuuʾU. 
nikutatíʾ  nakukUhunáhAs. 
tAxtooxuúʾU  NAxkatariíNU  xaawaarúxtiʾ  tinaáxU. 
nikutatíʾ. 
nikukooxikuuhunáhAs. 

nootiičitawiítIt  tinaaríčI  xaakaatít. 
wituhné. 
wituuNIšaʾiwáNIt  tinaaríčI  suúnaaxuʾ. 
noowiteečitstáʾ. 

tineečitáWI  wiiteešútš  noowituuNAxíNIt  uhtaRAhčiíšuʾ  aniwehnaaʾá. 
aa  witikatariíʾI  xaawaarúxtiʾ  nuuwehneesAhkoó-  kUt. 
noowitiihUhtawiraáʾAt  niiwehnaraanuuka-  tawó. 
noowitiičitaWIhaʾuúkUt. 
witIhuukatáʾAt. 

anuú  noowitiihUhkatáʾAt  niiwehnaRAxUhuhteéhAt  wehnooNAhčitawaʾá. 
noowitiwísAt. 
nootiihUhtákaahAt. 

tinaaríčI  xaawaarúxtiʾ  niikohnuutUhuúna  WIšiteenuusuuxi-  RAxwísaʾ  štoh  anináʾU–  xaakaatít  –  tsu  AhnuuxičitáWI  wewitIhunáhAs. 
weWIšitihkoótIt  kuúNUx tikaʾiíšAt  tsu  kanawituunaNAhuuNIšáwihAt  wehnaakuNAhátkA  wehnaawaaruúsAt  xaawaarúxtiʾ  wehnuunakawooruutíkA. 
wah  nikuWIšitiininuʾá. 

wah  tuunaákUx  naahané  šohniisuxtéhku  hawá  nikuwitiʾá  kuúNUx. 
noowitehnikawaawáRIt  sanánat. 
noowituutUhuunoohtawiítIt  kuúNUx. 
noowiteekawoótIt  sanánat. 

wah  tinaákUx  watoónaašA  weWIšitihwiraaníkUx  haáwaʾ. 
nikuwitUstaraaNAsúʾ  haáwaʾ. 
tsu  AhnuxkUxíʾ. 
nikuwitunaačiteeʾá  niíšuʾ  wehnuNAhkatakUxiiNIhú. 
witíʾIt  šohniisuuxAhnehkUxukú  nariišpAhaatíčI  noowehneeRAhWIsá  ništAhkatAxá. 
noowituNAhkatakUxiiníhuʾ  tinaákuʾ  atíštIt  kanawitiirištAhká. 
nooWIšitihkoótIt. 

wehnaRAxUhuunaweétA  nooWIšitiiniinaNAxwíʾAt  iiʾAhnaʾiinoswaáWI  niiwehniinakuNAhátkA. 

wah  tinaákUx  naahané  tehnaawísaʾ. 
atsú  uunaraanoótA  táWIt  wewitiraanunáhAs. 
kuúNUx tikaʾiíšAt  kaakaátš  na  watoónaašA  –  na  –  pítkUx  wiitatshaánuʾ  na  káNIt. 

wah  –  tiwenaraakoxkAhaahwaawaáhNA  –  weniinaaʾiiwaawaátI  sanánat  wenuuxIhtakUhuhwaawanú  anuú  niškúsuʾ  na  –  waahatUhkákUx  –  na  niihéʾ  –  wetikuunaahunáhAs  –  niiNIš-  taaʾiiwaawaatIhú  aninaraaʾiitUxíčI  wah  taanikutuutAxítIt. 

wah  witiRAhkoxkAhaáNAt  –  sáhniš  –  niihéʾ  niiʾAhneetúhkUx  niškúsuʾ. 
noowehnaRAhkaawaáhu  uu  witiraačiškáʾIt. 
wehnaraanoótA  kananiiraaNIhuúʾU  sanánat. 

anuú  kuwitaahwé  nátš. 
pAxIskuúxuʾ  witUstákUx. 
–  hawá  áxkUx  uukuwitiwé. 
–  pítkUx  pAxIskuúxuʾ  šohnuuxuhwaáWI  šohnihkootíkA. 

nooWIšitiítIsiš. 
–  noowitiwaákoʾ  –  tináWI  pAxIskuúxuʾ  nikutíʾ  kuúNUx tikaʾiíšAt  a  tuu-  naáhWI  nikuníʾ  kaakaátš. 
tehnuxpAxkariwíʾ  NIhúhtš  wiiteešútš. 
WIšitiitIswaáwiš  sáhniš  tatstaraʾóʾ  sáhniš  wehninaanaawiitikú  Ahnatakuraačeewá  AhniikawootíkA  aninoóči. 

AhništaanuhkoóčI  naawaaRUxtiíʾuʾ  noowitiránoʾ  NAhnaaWIškáhtš. 
WIšitiisaahnoóʾA. 

na  tiwenehnaNAhnaanúʾAt  ačitaánuʾ  niiNAsiíNU. 
wah  číkuʾ šiNAxkuraáwiš. 
–  wah  uunáxkUx  kaakaátš  –  tiwenee-  tinaapIsaáhu  niiwešinaraáhNA. 
wah  čeésuʾ  číkuʾ WIšiti-  NAxkUtkawiítIt  čeésuʾ  NItkuraakIsšteehuúNU  niiwešinooNAhuunuúʾA. 
atsú  wenuunaahé  atíštIt  šitehnaára  wešohnitwaaWIhtikú  áwit  AhnuuxunuuwaáWI. 

nootiraačiškawá  AhnaRAhkaáhu. 

wah  suúnaaxuʾ  tiwitiihAxwánuʾ. 
wituunáwiʾ  piirapIskhuúnuʾ. 
nikutišwačeehUxuúkuʾ  suúnaaxuʾ  noonuhneeRAhú. 
noowewituutuNAhkatAhaákuʾ  niitiʾAhnaraanoótA  sáhniš. 

noowitiwáčiʾ  wah  WIšteetóʾ. 
wetuhkohninoosíštA  tinawanú. 

hawá  áxkUx  uuwehnawánuʾ. 
čiitíʾIš  wituhnaánuʾ  suúnaaxuʾ  wehneenuutaakawičešwaáhnu  –  sáhniš  –  tinaraanoótA  wehnihnaanuúNU  Ahnatakuxtaačé  aninoóčI  tišinaákUx  wiiteešútš  šohnihkootíkA. 

wah  –  nootiraaʾíWA. 
núxkUx  –  šohniisuxtéhku  kaakaawaapIsíšuʾ–  na  –  sčirí tuúNAx  nooWIšitiRAhunáhAs  tinaaríčI  suúnaaxuʾ  AhnuhneéRA  AhnuxtAhkAxiiNAhkataá-  NU. 
uu  –  suúnaaxuʾ  –  niwaaraáʾuʾ  wehniitapsiwaawaahnú  nooxíniʾ na taWIšaápis  nuukunoowiteewítat. 
na  uunawaaríčI  nooWIšitiinaNAhunuuwaáhAs  wehnaahtakukaaʾišwaʾá. 

na  tinaákUx  –  sčirí tuúNAx  –  na  –  kaakaawaapIsíšuʾ  –  noo-  WIšitoosiráxaʾ  tinaákUx  suúnaaxuʾ. 
noowitiwískaʾ  tinaákUx–  suúnaaxuʾ  –  wešiteeNAxkuusiRAxkaaʾiišúhtA  niiʾAhnatoxtaakítAt  tiihéʾ. 

číkuʾ wetehnuutunaánuʾ  wehnatakuraahNAhčituuwaáhNA  wehnaraanawáNA  koohaáhkAt. 
wehnaraa-  nawáNA  nikunoowetehniiraawiiʾootšaanúʾ. 

noowitiwískaʾ  tinaákUx  suúnaaxuʾ  wešiteeNAxkoh-  takúxtA  sáhniš. 

či  wešiišeenuusiRAxáʾ  witiNIhkutAhkatAhakú  niikoh-  nuhnaánuʾ  wiítA  aniwenuuxunuuwaáWI. 
wah  na  niišaakIhtakuranuhkáʾIt. 
ka náʾIt  wiitaníhUx. 

niikohniíhiʾ  načiiʾuuháWI  skAhuukaawíʾAt  nikuwitiíhiʾ  wehneétAt. 
wah  čikiitooxUhuunaakaakawáʾAs  na  neeteeraapóʾ. 
noowitiraaninuúWA. 

noowiteečitáʾ  aninaʾU  kaakaawaapIsíšuʾ  wehniinakiwaaxaxkú  –  šiišUhuúnaʾ. 
–  noowitikatáʾAt. 
a  či  –  nikuwešiišeeníkUx  anináʾU  –  suúnaaxuʾ  Ahnooxawičešwaahnú. 
wah  –  niiháʾ  –  nikunooWIšitinuxwanuuxítIt  wewitohnitkatAhakú. 
WIšitiiNAhuunuxteéWA  na  nooWIšitiiníʾit. 

hawá  uunaaríčI  Ahnooxawičešwaahnú  hawá  nikuWIšitiiNAhuúnuʾ. 
weWIšitíʾa  pítkUx. 

wah  –  wah teéRIt  sanánat  –  a  –  či  –  wešiišeenuNAhunáhAs  haáwaʾ  tsu  anináʾU  šitehniinaáku  štoh. 
tehneenuutUhuuniraanoósaʾ  sanánat. 
noowi-  tiisiráxAt  wah teéRIt  nooxAhtakúʾU  sápat. 
piiráʾuʾ  wituxtá. 

noowitaahtakukaaʾišwáʾ. 

wah  niiháʾ  nikuwituutAxíruutIt. 
noowitaahtaku-  wísaʾ. 
atsú  wewitiiNAhnaawaawaʾú  Ahništeš-  waawaahnú. 
wah  taanikuwituutAxítIt. 
wah  taanikutatuuNUxaakIt-  kookUxuúkuʾ  niiNIštaaʾiiwaawaatIhú.