XML version dated February 14, 2024. © Douglas R. Parks, Indiana University.
144
Eats Ashes, the Poor
Boy Who Became a Chief
Mary Gillette
| wetatanuunaaʾiitíštA naanuúsuʾ tiwaawaʾá kuwituuxAxaáʾA wiinaáxtš. |
| číkuʾ kanee- tehnaanaawíʾuʾ. |
| nikuWIšituxkaakuúxuʾ ikaániʾ – nuuNAhkiitúhkUx. |
| – nikuWIšitikaákUx ikaániʾ. |
| natsú – witiičíWI – AhnuxtaaNIštanaáhNA. |
| nikuwitíʾ nanuunaahiwaáRA. |
| witíʾ wiináxtš čituúʾuʾ naakunuunaahiwaáRA. |
| na – witanuunaaNIhuúʾU – itáhniʾ šinehkutkaruhkoóčI šinehkukaaNUhkawaakaroóku. |
| čituúʾuʾ WIšititkawaakároʾ štípiiʾIt na – tapáhtuʾ – a tíštIt AhnooWIšitinuuwanúʾ nanuunaahiwaáRA. |
| na nikuwitihwačiʾaáhuʾ číkuʾ neétA naawiinakuúnuʾ kooxeenunuunaahiwá. |
| natsú – wačéh – tinaákUx – naanuúsuʾ tiwaawaʾá – witíʾ wiiNAxtšukaapaačíšuʾ. |
| noowitanuuníhIt ikaániʾ šohnaakaníkUx. |
| wačéh – ikaániʾ – niku- witinuuwanúʾ. |
| niinoošiNAhkuuwaawáʾA číkuʾ niišineh- kuuxawaníkA – na witaRAhuúkaʾ – naanuúsuʾ tiwaawaʾá. |
| tiwehnaraána – na – noowititinaanunuuwaanáx. |
| tiwehna- raána – naanuúsuʾ tiwaawaʾá – nootIhunáx nanuunaahiwaáRA. |
| tiwešinaraaNIštíRA nooWIšitiwaákoʾ nawáh wah wetatskáʾ aataátA naawiinakuúnuʾ. |
| tatskáʾ tiíNI aatakawátAt. |
| noowitiwaákoʾ nanuunaahiwaáRA wah nikuneetuu- tAsšúʾ. |
| koosíhWA tiíNI tiwenakatiisiʾaáNA. |
| hináxtIt neesiiniriWAtwaáhAt na neesíhWA. |
| koosiitAhtatatáʾAt wiítA wewitinehkuRAsačipiíNA – weNAhkuRAhwó – naawiinakuúnuʾ. |
| tiíNI tiweNAhunuuwaáWI naawiinakuúnuʾ atíštIt tiinakaaNUhkawaakaroókuʾ– tíštIt NAhkuwaawáʾA – šiNIhkunuuNAh- naaniikawaakaroóku niiweNAhkutawé xunáNIš. |
| tsu aninuutunaanuúʾA niinooNAhkuuraáčI NAhkuuta- koóčI noowewitičiisiísIt. |
| a noowitiwaákoʾ atíkaʾ wetikoosšáwoʾ nawiinakuúnuʾ. |
| noowitiwaákoʾ ikaániʾ hee číkuʾ niiwekunooNA- xiiwóʾ. |
| číkuʾ Axtóh kaakAxuhneesiíšuʾ. |
| tsu šikohnihnaaʾiitawaawihUxuúkuʾ nanuunaahiwaáRA. |
| noowitiwaákoʾ aa skaná šinihnaaʾiitawaawíhuʾ tsu áriišIt witikoxtuhnaaNAxweekáʾIt. |
| áxkUx WIšituhtawaátoʾ suúnaaxuʾ. |
| na tinaaríčI suúnaaxuʾ hiʾáxtiʾ na šáxtiʾ nikuWIšitiwískaʾ šiʾaxčituúʾaaNA nanuunaahiwaáRA. |
| natsú tinaákUx naanuúsuʾ tiwaawaʾá wačéh nootiihuunáreetIt. |
| a – či – nootiihuunáreetIt. |
| natsú witiwaákoʾ koxtUstatatáʾAt na ituutIštatata- waahaákuʾ. |
| WIšitiituutIštatatawaahaákuʾ. |
| aniwenakatiisiʾaáNA nanuunaahiwaáRA WIšitihkaruhkáʾIt. |
| wewitinaawireehAsúʾ čituúʾuʾ xúhtš xuunitčiíšuʾ – čituúʾuʾ – wešohnit- kawaakaráʾU – tapáhtuʾ – na – štípiiʾIt. |
| – nooWIšitiiNAh- károʾ niikarúxtš. |
| wah nooxUhuuNAhnuúkaʾ niiNAxtaaNIštanaáhNA. |
| číkuʾ niišUhuunaanoókuʾ niiʾAh- niisuusaahnuuxukú. |
| witinaakawaakaroókuʾ weNAhkuRAhwó naawiinakuúnuʾ. |
| natsú wačéh tinaákUx naanuúsuʾ tiwaawaʾá Ahnoowitiwaákoʾ – nuukunoowitoxteéʾus. |
| – tačé natanúh- kUx – tákuʾ naakuʾá – cikú šiNAtkuraakawaakaroóku hawá šiNAtkohtawikawaakaroóku. |
| atsú – nanuunaahiwaáRA – witanuunaaNIhuúʾU nuuNAhta- waatookoóčI. |
| atsú – axkUx – nooteeríhIt wešina- WIskáʾA ápAs. |
| áxkUx noowiteeríhIt suúnaaxuʾ. |
| noowitiiwaákoʾ naanuúsuʾ tiwaawaʾá nawáh atíkaʾ tatskáʾ aataátA niiweninaakaroóku. |
| hawá WIšititwaraahwá hee tičé NAxtaaʾiitUxtanuhkáʾIt. |
| tákuʾ kaakíʾ niiNAxkuutawikaroóku. |
| natsú nanuunaahiwaáRA čituúʾuʾ šitiniitaawaanúʾ šiNIh- kuhneešAhwaawaahnú. |
| číkuʾ niinooweNAhkuRItkAhaanawiiʾoóčI áxkUx niiʾAhna- WIskáʾA suúnaaxuʾ – nanuunaahiwaáRA – itáhniʾ nikuwitanústeʾ naanuúsuʾ tiwaawaʾá. |
| noowitiwaákoʾ čirá koxtíʾAt tičé wešininiitaa- waanúʾ naanuúsuʾ tiwaawaʾá. |
| noowitiiričíšAt wehnatkoóku číkuʾ aatooNAtkáʾU. |
| číkuʾ kanawitiiraasiiweéšIt číkuʾ ahnoošinitkohtawikaroóku. |
| atsú anuú weWIšitihnaa- kawaakaroókuʾ nanuunaahiwaáRA. |
| noowitiwaákoʾ nanuunaahiwaáRA wah tsu číkuʾ weši- kohniniitaawaanúʾ šinaatáNI. |
| číkuʾ wešikoh- niniitaawaanúʾ. |
| na noowitiwaákoʾ na tineetáRIt. |
| witaahteepiRAhkaáRIt AhnuunaakItkoóku Ahninaakawaakaroóku. |
| Ahnoowitiwaáko' atíkaʾ Axtóh číkuʾ kooNAxariíʾux číkuʾ nakuraakaroóku naawiinakuúnuʾ. |
| hee číkuʾ nikutatuuNAhniíʾux. |
| číkuʾ natuxtaahnaakawaa- karookUxuúkuʾ tsu tiíNI noowetinaakúxIt. |
| noowitiwaákoʾ wah – siino – šitatohnaaneewaahaásuʾ. |
| číkuʾ niinooneenuNAsoxtšítIt tinaáxA nikukooxaána. |
| na noowitikáWAt NAsáhtuʾ. |
| tiwehnitkatáxA aaxánax noowitIhuúNIt niiháʾ. |
| noowitiwaákoʾ – wah – na – tičé nuúʾUt. |
| wewituutAxáRIt naanuúsuʾ tiwaawaʾá. |
| AhnoowituhneswátAt nuunataakuWIskáʾA aata- waawanú. |
| noowitiirút wešohniinúhA NAsáhtuʾ. |
| tiiháʾ – suuxaakAhíniʾ – akAhpaátu witeehuunukaaráʾ naanuúsuʾ tiwaawaʾá. |
| witeewáNIt ikaániʾ wehnii- šúhA nikuʾaxtátA nakutakoósu. |
| wah tsu nanuunaahiwaáRA weWIšitinaahiwaáRIt wešohniiNAhkawaakaráʾU – tapáhtuʾ – na štípiiʾIt. |
| na noowitiwaákoʾ wah číkuʾ kaneeneešuúʾUt. |
| tinaákUx naanuúsuʾ tiwaawaʾá tihtóxwoʾ. |
| tinaákUx suúnaaxuʾ Ahnihtóxo nootíʾAt. |
| noowitiwískaʾ wah čiíRA ituhnaaʾeéRIt– tičé noʾ – tiwewitiNAxuunawa- níkA NAsáhtuʾ. |
| noowitíʾAt a noowitiišá NAsáhtuʾ. |
| noowitiwaákoʾ wah číkuʾ kananeešuhnaáʾuʾ číkuʾ kanaʾaatooxaWIstaáhNA. |
| noowitiirút tinaákUx suúnaaxuʾ. |
| waáxtoh waáxtoh Axtóh – kohnoosakuúnaʾ – neenooNAsoxtšítIt a tinaáxA nikiišaána. |
| noowitiwaákoʾ tinaákUx naanuúsuʾ tiwaawaʾá – hee – kaakíʾ. |
| noowitiraáNAt wehnaaheešá. |
| na noowitiraáNAt hináxtIt. |
| sinoo kanawitoosaahtaʾaáhuʾ Ahnoo- witiraáNAt. |
| čiríkU Ahnoowewitinaakawaakaroókuʾ šohniitawikawaakaroóku nanuunaahiwaáRA. |
| wah taanikiitakuusuxtaaké. |
| natsú tinaáxA NAsáhtuʾ noowitUtkakUxiriípI. |
| noowitikawáNIt – niiʾAhnaanunuunaawaáNU – xúhtš. |
| hawá – xúhtš uu – číkuʾ kanawituhniwá noowititarahUhkaatíNIt. |
| na noowitiwaákoʾ wah číkuʾ kaneeneešuhnaáʾuʾ. |
| tiwehnihwaawáʾA – čiríkU nanuunaahiwaáRA – weNAhkuuteé- RIt naanuúsuʾ tiwaawaʾá weNAhkuuteéRIt číkuʾ kanawitiiʾá. |
| nikuwitiwaʾá čeewaʾút– na – niiNAhkiíčI NAhkuwáʾA ikaániʾ weninaanúhA kunaáʾuʾ. |
| natsú tinaroósI nikutiraanookurá – na – kananeenuuNAsáʾUx. |
| anuú nooNAhiínaʾ nootiraáNAt. |
| nooWIšitiNAxwee- sítIt nehčítA. |
| nehčítA nikuwešitiNAxwéʾ. |
| na noowitiwaákoʾ naanuúsuʾ tiwaawaʾá wah niku- koxtíʾ. |
| na noowitiwaákoʾ nanuunaahiwaáRA hee Axtóh číkuʾ kaakatooNAhuuneérikuʾ číkuʾ niiNAxkúʾA číkuʾ hawá neesítš. |
| noowitiwaákoʾ naanuúsuʾ tiwaawaʾá Axtóh tinehná. |
| nuu witikáWAt wenuxtaraniitaáNA. |
| na wituhnaathaanáwiʾ nátš weNAhuúNIt naáNIt. |
| hee wenikutíʾ aninoóčI witi- waákoʾ– áxkUx – wiítA. |
| aniwenaraáhNA – nikutíʾ – niku- koxtakuhnaakuuneéRIt. |
| wah nikUšiisiiškúxIt nakUhiRAxaáhNA naanuúsuʾ tiwaawaʾá. |
| nikuwetirá nakuʾištaáhNA iwenaraáhNA. |
| na noowitiRAhkawátAt hináxtIt wehniiNAxUhunoó- ku. |
| noowiteswaátaʾ naanuúsuʾ tiwaawaʾá noo- niiʾAhneétAt. |
| AhnoowewituutitUhtaakaRAhaákuʾ. |
| tákuʾ witeenoonawísaʾ witirikAhtáʾIt NAsáhtuʾ. |
| šitAxuutIsiíšuʾ NAsáhtuʾ wituunáwiʾ nátš. |
| tákuʾ witeenoonawísaʾ witiroohUhtákaahAt. |
| natsú – nanuunaahiwaáRA – weešaahkUxwaraakaʾiíšAt. |
| nootiwehnaraanátA tiwehnaraanátA nootiRAhwísAt niiʾa- NAhunuuwaáWI AhnihkaaraáxU. |
| wekaakíʾ číkuʾ NIhkuusaáhNA. |
| noowitiwaákoʾ nanuunaahiwaáRA wah nikuwetatuutIš- kaWIšíhkUt – naanuúsuʾ tiwaawaʾá. |
| tAxtoósI – číkuʾ koh- niniiniíWIs naraakaanunaáhNA. |
| noowitíʾAt naanuúsuʾ tiwaawaʾá. |
| čiríkU na noo- kanawituuneešawíhAx wehnuunaniíWIs paatúh wehniinapáku. |
| kanawituunaNAhuuNIšawíhAx. |
| witiwaákoʾ nanuunaahiwaáRA wah niikoosíhWA. |
| itaraahNAhwísAt na nikuneeteeʾiitáWI. |
| na noowitiwaákoʾ naanuúsuʾ tiwaawaʾá Axtóh áxkUx titawéʾ nuutAsšú tinaáxA NAsáhtuʾ. |
| áxkUx titawéʾ nuu niinataraakítAt. |
| a nikunooWIšiteenikaáʾ tinaákUx. |
| na noowitiwaákoʾ suúnaaxuʾ – tičé nuúʾUt. |
| – Axtóh nikutatíʾ – natuuteéRIt – wenaaxawaníkA tinaáxA NAsáhtuʾ. |
| čiríkU noowituúta noowitiʾú. |
| wah nikukooxirikaaʾiíšAt. |
| noowitirikaaʾiíšAt tinaákUx suúnaaxuʾ wenihtoxwó. |
| natsú noowituutapítaahAt a noowiwitikawaawáNIt. |
| a čiišananuhkáʾIt tinaákUx suúnaaxuʾ wehnitkawaakaráʾU tinaákUx suúnaaxuʾ Ahnihtóxwo. |
| witiišuxkawaawáNIt tinaroósI. |
| tatuhneesiíšuʾ taaniku- wešitooNAhuunúxtA. |
| wah witiišuxkawaawáNIt číkuʾ ukookuútš na xúhčiNIš. |
| noowitikawátAt naanuúsuʾ tiwaawaʾá. |
| čiríkU súxtIt tiwehnuuteéRIt – a – či nikiišaáʾA naanuúsuʾ tiwaawaʾá tsu siíno kukaakeešaáʾA naanuúsuʾ tiwaawaʾá siíno. |
| wehnaRAhkaáhu tinaaríčI naanuúsuʾ tiwaawaʾá číkuʾ noowiteetUhuunuNAhkataʾaáhuʾ. |
| nooWIšitiitIšuuníkUt – neešaánuʾ. |
| wah – niku- wetatakuraahneešaáʾA – tinaaríčI. |
| skaná – nikuwetAstAhkawiítIt. |
| tsu – číkuʾ niikohnáʾAt – nanuunaahiwaáRA. |
| a či – šikohnúxta – xaawaarúxtiʾ šiNAhkuka- tariíNU. |
| nikuʾaánu iwáhniʾ iwáhniʾ suúnaaxuʾ. |
| nikunootiičitawiítIt naanuúsuʾ tiwaawaʾá. |
| wah wešitAxuuNItkóxtA niiwešiNAsihnehkUxtáNI. |
| tinaaríčI súxtIt Ahnoowewitiihuuwiraaʾá wehnaa- kaáhu. |
| noowewiteewitaWAhnaawaaníkuʾ. |
| tákuʾ witeenuuNUxtatataʾiíšaʾ noowitiwaákoʾ hánuʾ. |
| niinaRAhkaáhu – AhniinaahiwaáRA – na nuunikutíʾAt. |
| tiwehnaraaweétA a nooWIšitiitIšuuníkUt. |
| wah nikuwešitinóʾ neešaánuʾ. |
| Ahnoowitiwaákoʾ naanuúsuʾ tiwaawaʾá wah atíkaʾ wah šuxwaákoʾ niiweNAxwaákA. |
| noowitiwaákoʾ suúnaaxuʾ hawá šištaahnaánaʾ. |
| wituutAhnaʾíhkuʾ inaániʾ. |
| šitAxuuNAxána tinaaríčI wiítA. |
| na nikunoowitihwáčiʾ wah hawá tsu wetataraapačeehúxtA – neešaánuʾ – naanuúsuʾ tiwaawaʾá. |
| nikunoošitiiNIšáx naanuúsuʾ tiwaawaʾá. |
| noošitičituuʾá a nooWIšitihkúx neešaánuʾ niiʾAhnaraaniniwooxukú. |
| wenikutiraačítA čituúʾuʾ nookaakíʾIt niiniinaahiwaáRA. |
| čituúʾuʾ nookaakíʾIt číkuʾ niiwitinehkuhnaawiriwó. |
| niku- tíʾIt nakukaapaatšaanú. |
| nikUšitiNAxweéhu niiwenuutAxítIt naanuúsuʾ tiwaawaʾá tiwekunaaxaáNU. |
| kuwešitsihnehkúxtA naanuúsuʾ tiwaawaʾá. |